“Bhí fear ann fad ó shoin agus bhí mac amháin aige...”

3269 16
5
74(b) Bhí fear ann fad ó shoin agus bhí mac amháin
aige, agus ní rabh aige ach a mac amháin.
agus ní dheánfad sé aon dath dá h-iarrfad
sé air. Bhí sé ag cur an fhearg air,
agus smaoitigh sé nach rabh gar dó é
choinneáil fá’n teach, go gcaithfeadh sé é
díbear ar shiubhal ó’n teach bun bárr.
Díbear sé é lá amháin agus ní cheannochad
sé a’n saithe éadaigh dó, agus d’imthigh
sé leis agus gan air ach chuall bhrathóg
Bhí sé a shiubhal leis go dtí go rabh ’n
oidhche ann, agus casadh teach air astoigh i gcoill
(Dunch) (é cumhdaighthe le bráthógad)
4 3270
Chuaidh sé isteach ins a dheach, agus d’fhiafruigh
sé a bhfuighead áit bheag annseo.
gheobhaidh," arsa siadsan. Nuair a d’éirigh
sé ar maidin lá thar na bhárach d’fhiafruigh
goidé bhí sé ag ’ul a dheánamh. "Tá,"
arsa’n maighistir, chuir a t-eallach sin isteach
i bpáirc na bhfathaigh go dtí ’n oidhche
D’imthigh sé agus chuir sé’n t-eallach
isteach i bhfaire na bhfathaigh, agus bhí
móran cruinn astoigh annsin agus ubhlaí
a fás ortha. Bhí ubhlaí mulis ortha agus
ubhlaí searbha. Chuaidh sé suas ar na crainn
agus chuaidh sé a dhithe na n-ubhlaí milise
agus chuaidh sé a chathamh annuas na n-ubhlaí
searbha innseoir an eallach.
Chuir sé abhaile an t-seallach tráthnóna,
agus ní rabh dol ag bunadh an toighe áit
fhághail dó’n bhainne. Cé’n áit a rabh ’n
t-eallach seo aghat a mhaidin," arsa bean
aca, nuair nach bhfuil dol aghainn soithigh
a fhághail dó’n bhainne?"
"Is cuma díbh cá rabh siad, ach tugaigidh
damh mo shuipear agus leigigidh a luighe mé.
(Sin an rud adubhairt an atab)
1
3271
Fuair sé’n suipear agus chuaidh sé a luighe.
D’éirigh sé ar maidin lá thar na bhárach
arais, agus chuir sé isteach i bpáirc na
bhfathaigh arais iad. Ní rabh sé an-fhada
an nuair a chonnaic sé fáthach a tarraingt
annuas a chruc air. Tháinic a fáthach fhad
leis a chifleachán big gránda," arsa
seisean, "goidé’n fáth a bhfuil tú ag cur
amudha mo chuid tortha-sa!"
"Ó fhéisteóig shalaigh!" arsa seisean, nach
cuma liom-sa fá dtaobh díot
"gabh annuas annseo nó go dtí go rabh cor
aghann, de’n crann sin. "Anuas leis
de’n chrann, agus "gabh isteach annseo," arsa
seisean leis an fáthach go dtí go rabh ’n
chor aghainn taobh astoigh de’n chlaidhe.
isteach leis an fáthach
"Goidé na greamannaí a gheibh tú," arsa’n
fáthach
gheobhaidh mé greamannaí caola cruaidhe
corraidheacht," arsa seisean, de bhrigh go b’iad
4
a chleacht mé, i gclúirt agus i gcaisleán
m’athara ariamh ins a chluidh
duine beag anasta (enti29 frs) i gcr
(Dhat greas do gan gel)
1 3272
Bheir a bheirt ar a chéile, agus thosuigh na
teanntaidheacha agus thosuigh ’n troidh. Bhí’n
fáthach a fághail lámh an-uachtair ar a
cifleachán. "Bhe- gora sgann ruigh sé go mairbhfidhe
é. Thosuigh sé a chainnt ina bhí tean an fhéin.
ghreineannaí caola cruaidhe corraidheacht?"
ghreimeannaí caola cruaidhe coraidheacht,"
ghreimeannaí caola chruaidhe coraidheacht. Thosuigh
na greamannaí seo teannadh ar an fáthach,
agus thosuigh an fáthach a dhul síos fríd a
talamh, nó go dtí go rabh sé thíos fríd
a talamh aige go dtí n-a dhá chluais.
Gharra sé’n ceann de, agus caithidh sé
amach thaire an chlaidhe é, agus bainidh sé
an teangaidh as a cheann, agus chuiridh
sé isteach ina phóca í. Chuiridh sé ’n t-eallach
annuas abhaile mas rinn sé an oidhche a
roimhe.
Caithfidh sé," arsa giorrsachaigh an toighe,
go rabh ’n t-eallach seo i bpáirc na bhfathaigh
aghat indiú arais, nó níl dol aghainn
soithigh a fhághail do gcuid bainne
Is cuma díbh cá rabh siad, ach tugaigidh
i giorrsachaí.
2 3274
i gcúirt agus i gcaisleán m’athara ins a
cluid. D’éirigh na castaidheacha agus
d’éirigh an troid. Ní rabh sé i bhfad na
go dtí go rabh ’n fáthach ag ’ul síos fríd
a talamh, agus ag ’ul síos fríd a talamh
nó go dtí go rabh sé thíos ag na slinneáin,
agus geárr sé’n ceann de agus chaith
sé’n cheann amach i gcúl a chlaidhe, agus
chuir sé’n teangaidh ina phóca.
An tríomhadh lá nuair a bhí sé ag ’ul
suas a chruc, ag ’ul suas leis an eallach
Dutón
ar a dóigh ceadna casadh cabóg mhór
bollóige air caithte chois claidhe. Thug sé
leis a phuthóg agus theann sé thart í taobh
astoigh de n-a chuid éadaigh ar a chroiceann,
agus líon sé lán uisge í. Chuir sé’n
t-eallach isteach i bhfaire na bhfathaigh.
agus chuaidh sé suas ins na crainn a
D’ithe na n-ubhlaí milise agus a chathamh
anuas na rudaí searbha mas rinn sé
cheana. "Téidh sé fáthach a tarraingt anuas
air, a bhí trí h-uaire níos mó nó
bhí aon cheann dar mharbh sé "Be go
dár mharbhuigh sé. ( mab deirr)
i
3275
22
sgannruigh sé na rabh aon ghar dó an fear
sin a "tachláit a chor a’ bith. Theich sé
annuas de’n chrann, agus d’imthigh sé
agus scaoilidh sé’n phutóg, agus d’fhág
sé ’na luighe ag bun a chrainn ar
leac mhór í. Chuir sé leac eile ina
mullach agus sheas sé oirthí.
"A chilleachain Bhig," arsa’n fáthach, "goidé tá
tú a dheánamh astoigh sa pháire seo," arsa
seisean
"Tá," arsa’n cifleachán, "a bhaint uisge as
clocha
"Goidé’n dóigh," arsa seisean, "a dtiocfadh
leat-sa uisge a bhaint as clocha?"
"Bhail bhéarfaidh mé sin le fhios duit," arsa
seisean, thosuigh sé a léimnigh i n-áirde
i mullach na léiche ar uachtar, agus
thosuigh an t-uisge a "spontáil amach as
a phutóig frid na clocha suas ins a t-súil
a phutóig frid na clocha suas ins a t-súil
ar an fáthach.
"Bhail be- dainda go bhfeicim," arsa seisean.
sin rud," arsa seisean, "uach bhfacaidh mise
deánta ariamh."
22 3276
"Ó bhail," arsa’n cifleachán, "nach mbfhéidir nach
bhfaca tusa an uile sheórt deánta ariamh.
Shiubhail leat isteach," arsa seisean, "go n-innsighe
mé do mo mhaithir goidé thig leat a
dheánamh. Isteach leóbhtha ’na toighe. "A
mhaithir," arsa seisean, "tomhais goidé
bhí’n cifleachán a dheánamh astoigh sa pháirc
goidé?"
Tá, bhí sé a bhaint uisge amach as clóca."
"Ó bó! bó!" arsa sise, "sin rud nar
mhothuigh mé deánta ariamh. "Bhail a bhfuil
fhios aghat anois," arsa’n mhaithir, "goidé
is fearr díbh a dheánamh, gabhaigidh
suas na coilleadh," arsa sise, "a bhaint
adhbhar teineadha damh-sa, agus tugaigidh
annuas dá uallach a dheánfas mise go
cionn seachtmhainne annseo. Nuair a bhéidheas
tusa ar siubhal as baile lachthe bhféidir
nach mbéadh aon crann agham-sa a
dheánfadh teinidh, agus bhéadh a teinidh
25
suas leóbhtha agus bheir a fáthach ar chrann
a bhí comh reamhar le baraille, agus
1
3
3277 21
thug sé thug dó agus tharraing sé amach
as a talamh é. Thosuigh sé a dheánamh cárnáin
dó na crainn a réir ’s mar bhí sé a mbaint
Goda d’aithin an cifleachán nach rachadh aige
fhéin aon dath a dheánamh, mar nach rabh
an urramh ann, agus a bhfághadh a fáthach
amach comh lag agus bhí sé go mairbhfead
sé é a Tharraing an cifleachán sgin beag
deas bhuighdeach amach as a phóca, agus
thosuigh sé a shiubhal frid na crainn an
uile áit a bhfághad sé sé slat beag chaol
fada a bhaint, agus a chur sinoinneacha ar
na sláthacha nó go dtí go rabh rópa
deánta aige de na sláthacha a rachadh
sé nó seacht a slata.
"Goidé tá tú ag ’ul a dheánamh?" arsan
fáthach leis a chifleachan
"Tá," arsa seisean, bhí thusa a bhaint leat."
agus a tarraingt na gcrann," arsa seisean,
agus nuair a bhéidheas deireadh tarrnaighthe
aghat," arsa seisean, "bhéarfaidh mise liom
síos abhaile iad ina n-uallach amháín,
"Ó "saod in age," arsa seisean, "ní
baoidheach (Seórt in de bhocg)
Simneacht (Cnola)
(
32 3275
dheánfaimid sin a chor a’ bith, a bhfághadh mo
mhaithir thíos iad," arsa seisean, "comh craosach
sin a fá’n teach, ní stadfadh sí go
ndóighfead deireadh i n-am an-ghoiridh, agus
annsin ní bheadh aon adhbhar teineadha aghainn."
agus rachadh an teinidh as orainn.
"Ó bhain thusa leat na crainn agus
tarraing leat deireadh," arsa seisean, nuair
atá mise annseo ní rachfaidh mé síos
nó go dtí go rabh deireadh liom ar mo
dhruim síos. "Shaoil a fáthach a t-urramh.
a bhí ann go rabh sé milltineach. Sé’n
rud a mheall sé leis síos é gan aon
cheann a thabhairt leóbhtha. Amach síos
leóbhtha fhad leis a mhaithir.
"Cá bhfuil," arsa’n macthir, adhbhar na teineadha
"Tá," arsa’n fáthach," arsa seisean, "bhí cumadh
ar a chilleachán nach bhfágfad sé aon
chrann ins a choill," arsa seisean, "ná
dtarrnochadh sé, agus go dtabharfadh sé
deireadh annuas leis fhad leat-sa.
Bhail a bhfuil fhios aghaibh," arsa sise.
goidé dheánfas sibh anois. Iuthigidh libh agus
(onann agus a rádh - dá bhfeighadh mo mhathair an oireadh sin an tos
ní-stadfadh sí go ndóigheadh sí ann an an
3)
8
a
327
gabhaigidh a chathamh urchar cloiche leis an
inneair atá amuigh annsin. Bhí trí
tonna meadhachain ins an inneáir sin
Bheireadh an fáthach ar an inneáir le n-a
leath láimh, agus chaitheadh sé suas fríd
a garraidh í. Bhí fhios ag an Chilleachán
nach rabh sé fhéin i n-innibh an inneair
a thógail dó’n talamh a chor a’ bith, ní
h-é amháin a dhul a chathamh urchar cloiche
léithe. Ní rabh fhios aige goidé’n dóigh an
oibreochadh sé, (a chor-a bith-sisteart
beairt ar an fáthach le é chuir thaire n-a
choimheadh ar eagla go bhfuighead sé amach
nach rabh an urramh ann ach mas bhí,
Bheir a’ cifleachán greim ar an inneáir.
agus gan é i n-innibh í thógail dó’n
talamh, agus thosuigh sé radh focla beaga
m’inntinn fhéin
"Goidé tá tú rádh?" arsa’n fáthach
"Tá," arsa seisean, "tá deárthair damh
ins na h-Indiachaibh thoir ’na ghabha, agus
tá’n inneáir atá aige i bhfad ró.
éadtroin, agus dubhairt sé liom tá fhad
Ní rabh fhios aige caidé’n cleas a d’imreochadh sé ach an fáthach a
mar a dtea
2) 3230
ó shoin, lá amháin a bhí mé thoir aige
aon áit a choidhche a mhoitheochainn inneáir
mhaith throm a bheith a chathamh soir fhad
leis.
"Bheir a fáthach ar an inneáir agus tharraing
sé uath í. Níl tú," arsa seisean, ag ’ul
a chathamh mo inneáir-sa soir ins na
h-Indiachaibh thoir fhad le do dheárthair atá
n-a ghabha-dubh, gabhadh sé fhéin agus
fághadh sé ceann! Isteach leis fhad leis
a mhacthir. "Ó mhacthir," arsa seisean
shaoil tusa go rabh mise m’fhear láidir.
ach níl aon urramh aonnaim-sa le taobh
a cileachain
Can fhéidir sin," arsa sise
Níl an-fhocal bréige ann," arsa seisean
fear a’ bith a bhí ag ’ul a chathamh m’inneáir
soir ins na h-ludiachaibh thoir fhad le
n-a dhearthair atá ’na ghabha-dubh, agus
trí thonna meadacháin inntí
"Ó bó bó," arsa’n mhaithir. "Bhail," arsa’n
mhaithir tá bhur (suipeár) gcuid anois
bruighthe agham-sa póta mór bracháin
325
bruighthe annseo, agus bhéarfaidh mise dá
sponóg díbh, agus deánaigidh bhur gcuid
súlá ndeánaidh sibh dadaidh eile."
Shuidh a bheirt thart fá’n phóta le dhá
snonóg, agus bhí’n uile sponóg aca sin
comh mór le dhá shluasadh. Chuaidh a bheirt
a d’ithe. Bhí’n phutóg udaí a bhí i
mbun a chrainn bhí sí thaire an chifleachán
i dtólamh. Thosuigh an rithe ar a bhracán
agus thosuigh an fáthach a shlugadh siar
mar bhéadh slis mhuice. An uile fhaill
a bhfághadh a chilleachán, nuair a d’itheadh
sé lán, go leath-shochair, leigead sé lán
eile isteach ins a phutóigh i gan fhios
dó’n fáthach. Bhí siad ag ’ul mar sin
spell fhada, agus nuair a bhí sáith ithte
ag an fáthach suigh sé siar ar a chadadir
agus dírigh sé é fhéin. D’amharc sé ar
a chilleachán.
"A chilleachain," arsa seisean, "ach nach bhfuil
do sháith ithte aghat?" arsa seisean.
"Ó níl mé ach ag ’ul a thúsaighadh d’ithe."
arsa seisean
Nuair a d’itheadh sé a lán na
dtosuigh siad ag ithe an-bhrathan. "Sin a mhain a tharraidh sé
dtosuigh siad ag ithe an-bhrathan. "Sin a mhain a tharraidh sé
)
doras.
3282
"Ó do chroidhe agus do chorp," arsa seisean.
mar tú an ceanramán beag fir is
mó ghoile dá bhfaca mé ariamh.
"Nó go dtigidh do chroidhe fhéin agus do
chorp a bheathadhaigh shalaigh," arsa seisean,
níor maoidheamh an fhear mo chuid orm-sa
ariamh nach bhfágfainn aige fhéin é."
Tharraing air seian agus sháith a sheian,
má bhfíor isteach ina bholg fhad leis
a futhóg seo a bhí lán de’n bhracán.
agus thug sé dabh maith do’n phutóg, agus
amach leis a bhracán ar fud a toighe,
agus thuit sé síos ag cos an fhathaigh. Sin
anois do chuid aghat fhéin," arsa seisean,
nuair a chaithfeá a dhul a mhaoidheamh mo
chuid orm-sa
Bhí’n fáthach ag amharc. "Bhail is truagh
a Dia," arsa seisean, "nach dteisbeannann
tú," arsa seisean, "an this sin damh-sa.
nó is minic," arsa seisean a bhidheas
burraidheacht ithte agham annseo, agus
sé’n rud a chaithfidh mé," arsa seisean
a dhul a ronláil ó’n teinidh go dtí n
3 4 3184
Nuair a tharraing maithir an fhathaigh an
chéad dórn, rath a chilleachán amach a
teiceadh agus thosuigh sé a rathaidh thart
ar an uile chrann, agus a t-seanbhean.
maithir an fathaigh n-a dhiaidh, agus an uile
dhorn a dtugadh sí leagad sé crann, nó
go dtí go rabh sí ag an chrann deireannach.
Nuair a bhí sí ag an chrann deireannach
bhí sí fhad agus tháinic léithe a dhul, agus
tháinic a cilleachán thart oirthí, agus
chuaidh aige oirthí, agus mharbh sé ise
a fosta, agus gheárr a cheann daoithe. Chaith
sé’n ceann thaire an sgonnsa, agus
chuir a teangaidh ina phóca. Bhí nighean
a rí annsin le fághail ag fear a’ bith
a dheánfadh an gall" leis na fathaigh agus
le n-a mhaithir.
D’imthigh seisean a tarraingt ar theach
a rí, nó go dtí go bpósfaidhe é fhéin
agus nighean a rí, agus cé bhí astoigh
roimhe ar an urlár ach mac chailleach
na gcearc, agus na cinn leis. "Goidé
tá tusa a dheánamh isteach annseo?"
a luire.
3265
32
arsa siadsan, leis a chilleachán.
"Tá mise a teacht annseo," arsa seisean,
is mé rinn a ghríomh sin.
"Ó ní thú," arsa athair na giorrsuighe, tá
an fear seo astoigh romhat."
"Tá," arsa seisean, "ach amharc ins na
cinn a bhfuil teangthacha ar bith ionnta.
h-amharcaigheadh ins na cinn agus bé Goda
bhí na teangthacha geárrtha astú. Chuir
seisean a lámh ina phóca agus tarraing
sé aníos na teangthacha, agus d’fhág
sé n-a luighe ar tábla iad. Mise
rinn a ghriom," arsa seisean, agus tá
do ingheann bainte agham
"Caitheadh eisean amach, agus pósadh an
cisleachán agus nighean a’ rí, agus bhí
sháith de’n t-saoghal aige.