An Crochaire Lom-Rusgach

AN CROCHAIRE LOM-RUSGACH.BHA Righ roimhe so 'an Éirinn a bha pòsda dà uair, agus aigan robh mac ris gach té d'a mhnaibh. B' e ainm mac na céudmhnà Cormac, agus ainm mac na dara mnà Alastair. Bhaathair ro mhòr mu Chormac, agus bhitheadh e daonnan 'gathabhairt leis do'n Bheinn-sheilg.An Crochaire Lom-Rusgach.113Bha Cailleach-chearc aig an Righ, agus air là àraid chaidh i's tigh fàr an robh a' Bhan-righ, agus coltas tùrsach, brònachoirre. Dh'fheòraich a' Bhan-righ dhi gu dé 'bha cur oirre?"Is mòr sin agus cha bheag, a Bhan-righ na truaighe!" "Gudé 's ciall d'a sin?" "Gu'm bheil an Righ cho gaolach airCormac, mac na céud mhnà, agus gur ann aige 'dh'fhàgas e 'nrigheachd 'us gu'm bi do mhac-sa falamh." "Cha-n 'eil comasair sin ma 's e toil an Righ e." "Ù, ged tha, cha ruig a'chùis leas a bhi mar sin. Ma bheir thu dhomhs' an rud a dh'iarras mi ort ni mi do mhac 'n a righ." "Gu dé, mata, anduais a bhitheas tu 'g iarraidh airson sin a dheanamh?" "Chamhòr sin: na ni tiugh an crogan dubh de mhin, agus na ni tanade dh'ìm e, làn ailleagan mo dhà chluais de chlòimh, aguslèud mo dhara màis de fheòil." "Gu dé na ni tiugh an crogandubh de mhin?" "Ceithir salldraichean déug." "Gu dé 'nisa ni tana de dh'ìm e?" "Na bhitheas air do sheachd tigheancruidh gu ceann sheachd bliadhna." "Gu dé 'nis lànailleagan do dhà chluais de chlòimh?" "Na bhitheas air dosheachd tighean chaorach gu ceann sheachd bliadhna.""Agus gu dé 'nis lèud do dhara màis de fheòil?" "Nabhitheas air do sheachd tighean dhamh gu ceann sheachdbliadhna." "Tha sin mòr, a bhean." "Tha, ach is beag eseach trian de dh'Eirinn." "Is beag," thubhairt a' Bhan-righ, "agus gheibh thu e. Ach gu dé 'n seòl a ghabhas tu airmo Mhac-sa 'dheanamh 'n a righ?" "Bha Cormac a' gearanan dé nach robh e gu math. 'Nuair a thig an luchd-seilgdhachaidh their thu ris an Righ gu'm féum Cormac fuireachdaig an tigh am màireach, agus do dh'Alastair dol do'n Bheinn-sheilg 'n a àite. Ni mise deoch do Chormac, agus bheir thusadha i an déigh do chàch falbh, agus cha chuir e dragh tuillidhair do mhac-s' o bhi 'na righ." Chòrd so gu math ris a Bhan-righ, agus gheall i gu'n deanamh i mar dh'iarr a' Chailleach-chearc oirre.Bha na mnathan a' smaointeachadh nach robh duine 'gancluinntinn am feadh a bha iad a' dealbhadh an uilc, ach ré nah-ùine bha Alastair ri farchluais aig cùl an doruis. Bha e rodhiombach mu'n ni a bha iad a' dol a dheanamh, a chionn gu'n robh e féin agus Cormac cho gaolach air a chéile 's a bha dà114An Crochaire Lom-Rusgach.bhràthair riamh. Smaointich e gu dé 'dheanadh e, agus chuire roimhe beachd nam ban innseadh do Chormac cho luathagus a thigeadh e dhachaidh.Thàinig Cormac dhachaidh mu fheasgar. Bha e gu mathsgìth, agus cha robh e 'ga fhaireachdainn féin n' a b' fhearr nabha e anns a' mhadainn. Chaidh Alastair fàr an robh e, agusdh'innis e dha gach ni a thachair eadar a mhàthair agus a'Chailleach-chearc. Ghabh Cormac bochd an t-eagal, agusthubhairt e ri Alastair gu dé 'dheanadh e? Fhreagair Alastair,"Bitheadh misneach agad, agus ni mise dòigh air am faighsinn air falbh as an carabh, agus cha chuir sinn dragh tuillidhorra. Falbhaidh mise 'm maireach le m' athair do'n Bheinn-sheilg, ach cha téid mi fad' air an t-slighe 'n uair a their mi risgu'n till mi dhachaidh a chionn nach tagh leam dol do'nBheinn. Mu'n ruig mise, theid mo mhàthair a's tigh leis andeoch gu d' ionnsaidh. Beiridh tu air a' chòrn as a laimh,ach air son ni no neach a chunnaic thu riamh na blais as, agusna cuir a chòir do bheòil e. Togaidh tu do làmh mar gu'mbitheadh tu dol a dh'òl, agus an sin léumaidh tu 'mach leis annad laimh. Bithidh an dà each 'is luaith 'a th' anns an stàbulagams' a' feitheamh ort, agus falbhaidh sinn." Agus mar sinrinn iad.Air an ath latha cha deachaidh Alastair ach goirid le athairan uair a dhiùlt e dol ni 'b' fhaide, agus a thill e dhachaidh.Bha fhios aig' air an àm anns am faigheadh Cormac an deoch,agus chuir e roimhe gu'm bitheadh na h-eich deas aige margheall e. Ach mu'n gann a bha iad aige fo'n dìollaidibh,thàinig Cormac a mach le cabhaig, agus an còrn aige 'n alaimh. Ghlaodh Alastair ris, "Léum gu grad a' d' dhìollaid,agus lean ris na th' agad."Rinn e sin, agus dh'fhalbh iad le cheile cho luath 's abheireadh casan nan each iad. Chum iad air an aghaidh gunstad gun tàmh gus an robh na h-eich a' tabhairt thairis orra.An sin theirinn iad, agus shuidh iad sìos anns an àite 's anrobh iad.Thubhairt Alastair ri Cormac, "Leig fhaicinn domh an còrna nis?" Rug e air a' chòrn a laimh a bhràthar, fhuair ebioran, agus thubhairt e, "Chi sinn a nis gu dé 'n stuth a th'An Crochaire Lom-Rusgach.115anns a' chòrn." Thum e 'm bioran anns an stuth, agus chuire boinne dh'e 'an cluais gach aon de na h-eich. "Gudé 'tha thu deanamh mar sin?" arsa Cormac. "Feith beagan,agus chi thu," thubhairt Alastair. An ùine ghoirid thòisich nah-eich air dol mu'n cuairt anns an tuainealaich, agus cha b'fhada gus an do thuit iad fuar marbh air an talamh. "Saoil, aChormaic, na 'n d' òl thu 'n deoch gu dé 'thachradh dhuit?"ars' Alastair. "Gu dé ach gu'm bithinn marbh roimhe so,"thubhairt Cormac.Am feadh a bha iad a' còmhradh, thàinig ceithir fithich, aguslaidh iad air carcaisibh nan each. Thòisich iad air piocadh nansùl as na h-eich, agus an uair a dh'ith iad na sùilean dh'itealaich iad air falbh anns an athar. Ach cha deachaidh iadach goirid an uair a thug iad sgriachan goint' asda, agus athuit iad marbh air an talamh. "Gu dé do bharail a nis airan deoch, a Chormaic?" thubhairt Alastair. "Gu dé ach na'n d' òl mi dhi, nach robh mi 'so an dràsd'," arsa Cormac.Dh'éirich Alastair, agus thug e leis na ceithir fithich ann anneapacain, agus dh'fhalbh e féin agus a bhràthair a rìs air anturus. Bha Alastair a' gleidheadh a' chéum thoisich, a chionngu'n robh buaidhean air leis an robh fhios aige gu dé bha ritachairt orra. Chum iad air an aghaidh gus an d'thàinig iadgu baile beag.Chaidh Alastair a's tigh do thigh-còcaireachd anns a'bhaile, agus dh'iarr e air a' Chòcaire na fithich a ghréidheadhcho math 's a ghréidh e eòin riamh, ach gun e chur mèur nolàmh a chòir a bheòil gus am bitheadh iad gréidht' aige, agusgus an glanadh e a lamhan gu math agus gu ro mhath. "Gudé is ciall d'a sin?" thubhairt an Còcaire. "Cha do ghréidhmise biadh riamh roimhe nach fhaotainn a bhlasad." "Nablais agus na h-ith mìr dhiù so, air neo cha-n fhaigh thu idiriad." Gheall an Còcaire gu'n deanadh e mar dh'iarradh air.An déigh do'n Chòcaire na fithich a ghréidheadh, aguspaidheadh fhaotainn airson a shaothair, cheangail Alastair iad'n a neapaicin, agus dh'fhalbh e féin agus Cormac a rìs air anturus. Air an rathad thubhairt Alastair, "Tha coille mhòrromhainn anns am bheil ceithir robairean fichead a' fuireachdnach do leig duine riamh seachad orra gun a mharbhadh, agus12116 An Crochaire Lom-Rusgach.nach leig sinne seachad ma 's urrainn iad ar bacadh." "Gudé ni sinn," thubhairt Cormac. "Fàg sin agamsa," fhreagairAlastair.An uair a bha iad a' dol troimh 'n choille thug iad an aire dolianaig bhòidhich os ceann an rathaid air an robh iad agiomachd, agus do na robairean 'gam blìonadh féin ris a ghréinaig bràigh na lianaige. Chum iad air an aghaidh, ach an uaira bha iad dìreach a' dol seachad fo'n àit' anns an robh narobairean, ghlaodh dithis dhiù, "Cò an dà bheadagan bhalaichaig am bitheadh a chridhe dol seachad air an t-slighe so gunsinne fheòraich?" Ghabh iad uile 'nuas far an robh an dàchoigreach, agus thubhairt iad riù gu'n robh iad a' dol a churnan ceann diù. "Oh! mata," ars' Alastair, "cha-n 'eil comasair. Tha sinne sgìth agus acrach, agus na'n leigibh sibh leinngreim bithidh itheadh mu'n cuireadh sibh gu bàs sinnbhitheadh sinn 'nar comain." "Ma tha biadh agaibh, gabhadhe gu h-ealamh," thubhairt na robairean. "Tha biadh againn,"thubhairt Alastair, "agus gheibh sibhse cuid d'e mathoilicheas sibh."An sin dh'fhosgail e a neapaicin, agus rinn e na fithich 'nan sia pìosan fichead, pìos airson gach fear a bh' anns a'chuideachd. "A nis," thubhairt e, "feithidh sibh gus am bisibh uile riaraichte, agus tòisichidh sibh air itheadh còmhla, oirma dh'itheas cuid agaibh an earrann féin an toiseach léumaidhiad air càch airson an earrann-san, agus millidh agus marbhaidhsibh a chéile." A' so rinn na robairean gàire mòr fanaid, achthubhairt iad gu'n deanadh iad mar dh'iarradh orra. An uaira bha iad uile riaraichte thog Alastair a suas a làmh, agusghlaodh e, "Itheadh a nis." Rinn iad sin, agus mhol iad ambiadh. Ach cha b' fhada gus an do thòisich fear an déigh firdhiù ri suidhe 'dheanamh, agus a h-uile fear a shuidheadhthuiteadh e 'n a chadal, agus as a' chadal sin cha robh edùsgadh tuillidh. Mu dheireadh bha iad uile 'n cadal a'bhàis."A nis," thubhairt Alastair, "tha sud seachad, agus tha 'nrathad réidh romhainn gu ruig Caisteal Righ Ceist. Falbhaidhtusa a' d' Righ Eirionn, agus falbhaidh mise 'am ghille agad.Ma dh'iarrar ort ni air bith a dheanamh their thu gur e 'nAn Crochaire Lom-Rusgach.117gille 'bhitheas a' deanamh sin anns an dùthaich as an d'thàinigthusa. An uair a ruigeas tu Caisteal Righ Ceist, féumaidh tuCeist a chur no Ceist fhuasgladh, agus mur dean thu sin théiddo cheann a chur air stob anns a' ghàradh a tha mu choinneamhan doruis. Ràinig mòran d'ar seòrsa-ne an Caisteal romhainn,agus a chionn nach b' urrainn iad ceist a chur no ceistfhuasgladh chaidh an cinn a chur air stuib a' ghàraidh. Thaaon stob falamh ann fathast, agus théid do cheann-sa 'chur airmur cuir, no mar fuasgail thusa, no mis' air do shon, Ceista nochd."Ràinig iad an Caisteal. Chuir Righ Ceist fàilte mhòr orra,oir shaoil e gu'm b' ann a dh'iarraidh a nighinn a thàinig iad,mar na feadhainn a thàinig rompa. Cha robh iad ach goirid a's tigh an uair a chaidh biadh a chur mu'n coinneamh, ach mu'n do thòisich iad air a ghabhail thubhairt Righ Ceist, "ARigh Eirionn, cuir ceist no fuasgail ceist." Fhreagair RighEirionn, agus thubhairt e, "Is e 'n gille 'bhitheas a deanamh sinanns an dùthaich as an d'thàinig mise." "Faigh a nuas doghille, mata," arsa Righ Ceist. Thàinig an gille. "'Ille RighEirionn, cuir ceist no fuasgail ceist," thubhairt Righ Ceist.Fhreagair an Gille, "Mharbh a h-aon a dhà, mharbh a dhàceithir, mharbh ceithir ceithir thar fhichead, agus thàrr dithisas." Smaointich Righ Ceist, ach cha b' urrainn e a' cheistfhuasgladh. Mu dheireadh thubhairt e ris a' Ghille, "Bi falbhan dràsd, agus gheibh thu fuasgladh na ceist am màireach." Andéigh na dinnearach chaith iad an còr de'n oidhche 'ginnseadh sgeòil thaitneach gus an d'thàinig àm dol a laidhe.An sin chuir Righ Ceist fios air a nighinn agus air a dàmhaighdein coimhideachd dhéug. Thubhairt e ris na maighd­eannan, có air bith aca a gheibheadh fuasgladh na ceist' o thùsbho Ghille Righ Eirionn, gu'm faigheadh i 'mhac-san r'aphòsadh agus leth na rìgheachd. Thubhairt iad ga'mfeuchaidh iad ris. Thionndaidh e 'n sin r'a nighinn, agusgheall e dhi a roghainn leannain, agus leth na righeachd na'mfaigheadh ise fuasgladh na ceist' o thùs.Bha na maighdeannan greis a' meòrachadh gu dé 'n dòighair am faigheadh iad a mach fuasgladh na ceiste. Mu dheireadhchòrd iad an Gille 'chur anns an aon seòmar a b' fhuaire 's bu118An Crochaire Lom-Rusgach.mhiosa 'bha 's a Chaisteal, fàr an robh tuill air na ballachan,agus a bha na h-uinneagan briste, agus gaoth 'us uisge 'tighinna's tigh orra; gu'n cuireadh iad a Mhaistir anns an t-seòmara b' fhearr a bha 's tigh; agus gu'n abradh iad ris a' Ghille, gu'm faigheadh e leaba agus seòmar cho math 's a bh' aig a'Mhaistir na'n innseadh e fuasgladh na ceist o thùs. Agusmar sin rinn iad.Cha robh 'n Gille ro fhada 'na laidhe an uair a dh'fhairiche 'n dorus 'ga fhosgladh. Thionndaidh e air a chluasaig, aguschunnaic e maighdean òg dhreachmhor 'na seasamh air anùrlar. Thuig e gu ro mhath gu dé 'bh' air a h-aire. Thubhairta' mhaighdean ris, "An cadal dhuit, 'Ille Righ Eirionn?" "Chachadal; oir cha-n fhàrdach chadail a fhuair mi, gaoth 'usfuachd fodham, agus gaoth 'us uisg' os mo cheann. Is fad' abheir mi ainm an tighe so 'n uair a dh'fhalbhas mi." "Gheibhthu leaba cho math agus a th' aig do Mhaistir ma dh'innseastu dhomhsa fuasgladh na ceist' o thùs." Ach cha d'innis e sin di, agus leig e leatha falbh as eugmhais a dh'ionnsaidh chàich. Thàinig iadsan an sin aon an deigh aoin,ach dh'eirich dhoibh mar dh'eirich dhise.Cho luath 's a chaidh an té mu dheireadh dhiù a mach, dh'fhalbh an Gille do sheòmar a Mhaistir, agus chaidh a Mhaistir dosheòmar a' Ghille. Cha robh e ach goirid an sin an uair athàinig nighean an Righ a 's tigh. Thubhairt i mar thubhairtna maighdeannan roimpe, "An cadal dhuit, 'Ille Righ Eirionn?""Cha chadal; oir cha-n fhàrdach chadail a fhuair mi, gaoth 'usfuachd fodham, agus gaoth 'us uisg' os mo cheann. Is fadabheir mi ainm an tighe so 'n uair a dh'fhalbhas mi." "Mata,gheibh thu leaba cho math 's a th' aig do Mhaistir ma dh'innseas tu dhomhsa fuasgladh na ceist' o thùs. Ach cha d'innis e sin di, agus dh'fhalbh i.Air an ath mhadainn dh'fheòraich Righ Ceist de na maighd­eannan an d' fhuair iad fuasgladh na ceiste? Thubhairt iadnach d' fhuair. Dh'fheòraich e 'n sin d'a nighinn an d'fhuair ise i? Agus thubhairt i nach d' fhuair.An uair a shuidh iad sios aig am braiceas thubhairt RighCeist, "A Righ Eirionn, cuir ceist no fuasgail ceist." "Mardh'innis mi dhuit an raoir is e mo Ghille 'bhitheas a' cur ceist119An Crochaire Lom-Rusgach.no fuasgladh ceist air mo shon." "Faigh a nuas do Ghille,mata." Thàinig an Gille. "'Ille Righ Eirionn, cuir ceist nofuasgail ceist," arsa Righ Ceist. "Cha d' fhuair mi fuasgladhna céud cheist fhathast," ars' an Gille. "A bheadagainbhalaich, an ann a' cumail bruidhne riumsa 'tha thu? Cuirceist no fuasgail ceist, airneo bithidh do cheann air a churdhìot air a' chéud-lomaidh, agus air a chur air an stob anns a'ghàradh." "Cuiridh mi ceist mata," ars' an Gille. "Cluinneami, mata," fhreagair Righ Ceist.[Chuir an Gille ceist a rinn e air na nithibh a thachair dhafhéin agus d'a Mhaistir air an oidhche roimhe. Dh'fhuasgailRigh Ceist a' cheist sin, ach dh'fhairslich a chéud té air. Aghiorrachadh a' chuid so de'n sgéul, thug Righ Ceist a nigheanndo Righ Eirionn, agus chaidh am pòsadh gu'n dàil, agus banaismhòr a dheanamh air an son.]Dh'fhuirich Alastair leò mòran làithean, a' cur seachad na h-ùine ri seilg agus ri iasgach. Air là àraid, agus e 'g iasgach aircreig laimh ris a' mhuir, agus a' smaointeachadh gu dé 'dheanadhe, falbh no fuireachd le Cormac, chual e plub mòr anns anloch aig bun na creige. Mu'n d' fhuair e sealltainn a null no'nall, léum Dobhar-chù Mòr as an uisge, rug e air dhà chaol-cois­se air, agus dh'fhalbh e 'mach leis air a' mhuir. Cha-n fhac etuillidh lèus talaimh no athair gus an d' fhàgadh e os ceann anlàin anns an aon òb a bu bhòidhche a chunnaic e riamh legainmheich mhìn, gheal o bhéul na tuinne gu féur gorm. Bhae 'nis ann an Lochlann.An ùine ghoirid thill an Dobhar-chù air ais agus bradan fìor-uisg' aige 'na bhéul. Dh'fhàg e 'm bradan aig casan Alastairagus thubhairt e ris, "Turus fada 's am bith air am bi thu dol,no cruaidh-chàs 's am bith a bitheas a' 'tighinn ort, gabh greimde'n iasg so romh laimh. Ni thu bothan a' so agus fanaidh tuann gus am faic thu tuillidh na mise, agus am faigh thu tuillidhna mo chomhairle-sa."Chuir e 'suas am bothan an oidhche sin féin. Bhruich e 'nsin pìos de'n bhradan, agus an déigh dha itheadh dh'e dh'fhairich e ni 'bu treise na bha e riamh.Air an ath mhadainn dh'éirich e, agus chaidh e 'mach romhchéud-lomaidh gu ceann a' bhothain. Sheas e, agus chunnaic120An Crochaire Lom-Rusgach.e 'm Fiadh Mòr Céir-gheal a' tighinn dìreach air an àite 'sanrobh e 'na sheasamh, agus an Gaothar Geal, Cluas-dhearg abha as a dhéigh 'ga ruith gu dian. An uair a bha 'm Fiadh a'dlùthachadh air, bha breth air bhreth aig a Ghaothar airan Fhiadh; agus anns an dol seachad thug an Gaothartathunn as, agus léum e 'n amhaich an Fhéidh, agus dh'fhàge marbh e aig casan Alastair."Nis," ars' an Gaothar ri Alastair, "bha thusa dìleas do d'bhràthair, agus gheibh thu do dhuais. Turus fada 'sam bithair am bi thu 'dol, no cruaidh-chàs 'sam bith a bhitheas a'tighinn ort, ithidh tu romh laimh greim de'n bhradan fhìor-uisge agus greim de'n fhiadh so; agus o aon ni a chi nochluinneas tu, cha-n éirich béud dhuit tuillidh. Agus mu'nteirig sin duit gheibh thu fios gu dé ni thu." An sin ghuidhan Gaothar Geal, Cluas-dhearg soirbheachadh math leis, agusdh'fhalbh e.Thug Alastair am fiadh a's tigh d'a bhothan, agus dh'fhàge laimh ris a' bhradan e. Rinn e a bhraiceas, agus dh'ith epìos de'n bhradan agus pìos de'n fhiadh. Chaidh e 'sin amach, agus air dha sùil a thabhairt uaithe, chunnaic e duinemòr a' tighinn 'us coltas righ air, agus dà churaidh dhéugcòmhla ris. Thàinig iad dìreach a dh'ionnsaidh an aite 'sanrobh e.Thubhairt an Righ ris, "Ciamar a bha 'chridhe no 'dhànachdagad tighinn a mharbhadh an Fhéidh Mhòir Chéirghil agamsa?""Thàinig d' fhiadh leis féin ann am rathad, bha féum agam airbiadh, agus mharbh mi e," ars' Alastair. "Mata," ars' an Righ,"o'n mharbh thu 'm fiadh féumaidh tu cath ri m' chuidcuraidhean-sa gus an tuit thusa no iadsan." "Tha mise 'maonar, a Righ," ars' Alastair, "tha sibh-se 'nur mòran, còmhlari sin tha mi gun lann agam." "Cha bhi thu gun lann,"thubhairt an Righ. "Gheibh thu mo lann-sa, agus ma bheirthu do bheatha as leis, is leat fhéin e." "Feuchaidh mi codhiù," thubhairt Alastair. "Ach tha mi 'g iarraidh mar fhàbhargu'n leig thu leam gréim bithidh itheadh mu'n tòisich mi.""Gheibh thu sin," thubhairt an Righ, 'us e a sìneadh achlaidheimh dha.Chaidh Alastair a 's tigh d'a bhothan, agus dh'ith e greim121An Crochaire Lom-Rusgach.de'n iasg agus greim de'n fhiadh. An uair a bha e réidhshàth e claidheamh an Righ ann an carcais an fhéidh, aguschaidh e cho furasda troimhe agus ged' b' uisg' e. "Buaidhan t-sàthaidh so a bhi leis gach buille," ars' Alastair. Dh'fhairich e gu'n robh e féin ann am mòr-mhisnich agus an lànneart, agus thionn e 'mach a dh'ionnsaidh a' chatha.Thubhairt an Righ ris gu'm faigheadh e cothrom na Féinne,fear an déigh fir. Chaidh aon de na curaidhnean a chur amach m'a choinneamh. Ach cha b' fhada 'bha iad ag iomairtlann an uair a thuit curaidh an Righ tròm-leònt' air a' bhlàr.Ghlaodh Alastair ris an ath fhear tighinn air aghaidh. Thàinige, ach an ùine ghoirid thuit e leònt' air a bhlàr mar thuit achéud fhear. Dh'éirich a leithid eile do'n treas fhear.An uair a chunnaic an Righ a thriùir churaidh a' sileadh falaagus a' bàsachadh thubhairt e ris a' choigreach, "Ge b' e àit'a's dùthaich dhuit is curaidh thu co dhiù." Ghlaodh Alastairan sin ri càch tighinn air an aghaidh gu grad ma bha aige-sanri dol trompa uile. Ach chuir an Righ stad air an iomairt.Thionndaidh e ri Alastair, agus thubhairt e ris, "Choisinn thudo chlaidheamh le buaidh, agus gheibh thu e. Falbh leamsaagus ni mis' thu ni's fearr na tha thu 'n so." An sin dh'iarrAlastair air mar chaoimhneas am bothan fhàgail 'na sheasamhmar bha e gun fhios nach féumadh e tilleadh ann fathast.Fhuair e iarrtas, agus dh'fhalbh e leis an Righ.Air an rathad bha 'n Righ fo thròm-cheal airson call a thrichuraidhnean. Ach, mu dheireadh, thubhairt e ris féin gu'nrobh an t-aon a fhuair e cho math ris an triùir a chaill e.Chum iad air an aghaidh tromh choille, thar monaidh, agusthar mòintich gus an d' ràinig iad Caisteal mòr, briadha nachfhac Alastair riamh roimhe a leithid. Dh'iarr an Righ air dola 's tigh còmhla ris. Ghabh na curaidhnean an rathad féin,agus chaidh Alastair a 's tigh leis an Righ.Chaidh biadh agus deoch a chur mu choinneamh Alastair,agus dh'iarr an Righ air òl agus itheadh. Fhreagair e nachitheadh e greim d'a bhiadh agus nach òladh e boinne d'adheoch gus an innseadh e dha an t-aobhar airson an d'thug e'n sud e. Dh'aithnich an Righ gu'm b' e curaidh a bh' aige,agus thubhairt e gu'n innseadh e sin da.122An Crochaire Lom-Rusgach."Bha ceathrar nighean agam. Chaidh triùir dhiù 'thabhairtuam le Famhair Mòr a tha 'fuireachd 'an Coire Dubh naBeinne Brice. Thàinig e 'n toiseach an àm dol fodha nagréine, agus thug e leis a' chéud té dhiù 'am làthair fhéinagus 'an làthair mo chuid churaidh, agus cha-n fhaca mituillidh i. Chuir mi mo churaidhnean 'na dhéigh, agus leaniad e a dh'ionnsaidh a' Chaisteil aige. Ach an uair a ràinigiad e, mar sgathadh piorradh de ghaoith near rainneach annsa' gheamhradh chuir e na cinn diù, agus cha d' fhuair ach aonas a dh'innseadh sgeòil a chruadail dhomh. An ceann sheachdbliadhna thàinig e rithist, agus mar thachair air tùs thachair airan uair sin. An ceann sheachd bliadhn' eile, thàinig e agus thuge leis an treas té. Chuir mo chuid churaidhnean rompa gu'mbitheadh dìoghailt ac' air, agus gu'n d'thugadh iad mo nigheandachaidh g'am ionnsaidh. Dh'fhalbh iad fo'n làn armachda dh'fhaireadh Caisteal Coire Dubh na Beinne Brice. Andéigh dhoibh fhaireadh ré thri chuairt gréine cha d' fhuair iadcothrom air an Fhamhair. Mu dheireadh bha iad a' fàs tròma dhìth cadail, agus lag a dhìth bithidh; agus chuir iad rompagu'n rachadh iad a dh'ionnsaidh a' Chaisteil agus gu'mfaiceadh iad dé 'bha 's tigh. Fhuair iad a dh'ionnsaidh Ùigan Fhamhair, agus chunnaic iad gu'n robh e 'n tròm chadal.Thubhairt iad r'a cheile gu'm b' e sin an t-àm dhoibh nigheanan Righ a dhìoghailt, agus an ceann a thabhairt de'n Fhamhair.Léum iad g'a ionnsaidh, agus bhuail iad an ceann deth le'n claidhibh. Cha bu luaith' a rinn iad sin na léum fìr-eunmòr a nuas, agus a bhuail e 'chéud churaidh anns an aodann,agus a leag se e. Rinn e a ni céudn' air an ath fhear. Agusan uair a chunnaic an còrr sin theich iad. Ach mu'n gann afhuair iad a mach tromh gheat' a' Chaisteil chunnaic iad amFamhair a' tighinn 'nan déigh, agus a cheann air mar bha eroimhe. An uair a chunnaic iad e shin iad as, agus stad chad' rinn na fhuair dhiù as gus an d' ràinig iad so. Ach a chuiddhiù a thuit 'na lamhan, rùisg e gus an craicionn, agus chroche suas air cromagaibh ri turaidibh a' Chaisteil. 'Nis thacheathramh té do'm nigheanaibh mar là 'us bliadhna do dh'aois chàich an uair a chaidh an goid uam. Ach aon 'sambith a bheir dhachaidh g'am ionnsaidhsa an Àlaire Dhubh a123An Crochaire Lom-Rusgach.tha anns a' Bheinn, agus air nach deachaidh taod riamh is leismo nighean agus gu leth mo rìgheachd.""Is math do thairgse, a Righ, ars' Alastair. "Is mairgnach deanadh a dhìchioll g'a cosnadh." "Dh'aithnich mi gu'm bu churaidh thu," ars' an Righ; "agus ma ni thu e gheibhthu do dhuais agus mòran tuillidh. Air madainn an ath latharuigidh tu an stàbul agamsa, agus gheibh thu do roghainnsréine."Ràinig Alastair an Stàbul air an ath mhadainn, agus fhuair emòran dhaoine agus churaidhnean air thoiseach air a bha 'dola dh'fhéuchainn an Alaire Dhubh a ghlacadh, mar bha e féin,airson nighean an Righ fhaotainn mar dhuais. Chaidh anStàbul fhosgladh, agus thagh gach aon srian air a shon fhéin.Dh'fhalbh iad an sin do'n Bheinn a bhreith air an ÀlaireDhuibh. Bha iad a' siubhal troimh ghleanntaibh, tharbheanntaibh, agus tromh ghlacaibh gus an d' fhuair iad sealladhoirre. Dh'fhéuch Alastair ri faotainn air thoiseach oirre; achcho luath 's a chunnaic i e thog i ri aghaidh na Beinne, a' curuisg' as na clachan agus tein' as na h-alltan, a' teicheadh roimhe.Lean iad as a déigh gus an d'thàinig dorchadh na h-oidhch'orra, agus an sin thill iad dachaidh as a h-eugmhais.An uair a ràinig iad an Caisteal dh'innis iad do'n Righ mardh'éirich dhoibh. Thubhairt e riù gu'n robh là eile 'tighinnagus grian eile ri dol mu'n cuairt, agus am fear a bheireadhdhachaidh an Àlaire Dhubh air cheann taoid dhasan gu'm buleis a nighean agus gu ruig leth na righeachd. An uair a chualiad so, rinn gach duine agus gach curaidh deas airson falbh do'n Bheinn romh éiridh gréine air an ath là.An uair a thàinig an ath mhadainn thionn gach aon diù airfalbh 'an làn bheachd gu'm b' ann aige féin a bhitheadh a'bhuaidh a' tilleadh. Ràinig iad a' Bheinn. Bha cuid dhiù'dol air am broinn tromh thuill, cuid a' crùban tromh na h-uillt,cuid eile a' fàireinneachd agus a' gabhail fàth air gach bealachfeuch am faigheadh iad sealladh air an Àlaire Dhuibh. Mudheireadh chunnaic iad i air taobh deisear Ghlinn-na-gréine.Chaidh gach fear an òrdugh cho math 's a b' urrainn e gu greima dheanamh oirre. Ach cha d' éirich ni 'b' fhearr dhoibh airan là sin na air an là roimhe, oir bha i 'cur uisg' as na clachan124An Crochaire Lom-Rusgach.agus teine as na h-alltaibh a' teicheadh rompa. Aig dol fodhana gréine bha iad ni 'b' fhaide uaipe na bha iad anns a'mhadainn. Thill iad an sin dachaidh gu sgìth, airsnealach,acrach.An uair a ràinig iad an Caisteal chuir an Righ a mach a'Ghille freasdail a dh'fheòraich co aige 'bha bhuaidh. Thugan Gille fios air ais g'a ionnsaidh gu'm fac iad i, ach nach d'fhuair iad 'an astar glacaidh oirre, no eadhon an urchair cloiche'na dàil. An sin chuir an Righ fios g'an ionnsaidh gu'm b' e'm màireach an treas là d'an deuchainn, agus do aon air bith acabheireadh dhachaidh dha san an Àlaire Dhubh air cheanntaoid gu'm bitheadh esan cho math 's a ghealladh. An uair achual iad so, bha gach curaidh ruith agus gach curaidh stréipefo thròm iomagainn, oir cha b' urrainn iad tuillidh a dheanamhna rinn iad cheana. Ach chuir iad rompa gu'm feuchadh iadaon uair eile an Àlaire Dhubh a ghlacadh.An déigh do'n t-suipeir a bhi seachad choinnich Alastair, 'use 'dol tromh 'n Chaisteal, an Iorasglach-ùrlair aig an Righ. "AMhic Righ Eirionn," thubhairt i, "tha thu sgìth, airsnealach,agus fo thròm cheal." Fhreagair Alastair gu'n robh. "Chado ghabh thusa comhairle do chàirdean. Théid thu 'nochd aird' ais gu d' bhothan féin, agus gabhaidh tu greim de'n iasgagus greim de'n fhiadh. Ach mu'm falbh thu tillidh tu air d'ais far am bheil an Righ, agus their thu ris gur e 'm màireachan là mu dheireadh a th' agaibh airson an Àlaire Dhubh aghlacadh, agus nach teid thusa 'na déigh mur faigh thu doroghainn sréine mu'm falbh thu. Their e riut gu'm faigh thusin. Falbhaidh e 'n sin leat, agus dar ruigeas sibh an stàbulchi thu dorus air do laimh dheis, agus their thu ris an dorusfhosgladh chum gu'n tabhair thu do roghainn sréin' as an àitesin. Fosglaidh e 'n dorus dhuit, agus chi thu crocht' air a'bhalla seann srian nach robh 'an ceann eich no capaill ocheann sheachd bliadhna fichead, agus bheir thu leat i. Anuair a ruigeas tu a' Bheinn bheir thu car mu thòm do chàch,agus gabhaidh tu air thoiseach air an Àlaire Dhuibh. Choluath 's a thig thu 'm fradharc dhi crathaidh tu an t-srian rithe,agus thig i le sitir, agus cuiridh i a ceann 'san t-sréin.An Crochaire Lom-Rusgach.125Léumaidh tu 'n sin air a druim, agus marcaichidh tu dhachaidhi dh'ionnsaidh an Righ."Dh'fhalbh Alastair o'n Iorasglaich cho toilichte 's a bha ebho'n là a dh'fhàg an Dobhar-chù e air tìr 'am fearannLochlainn.Air an treas là chuir na curaidhnean an òrdugh, agus dh'fhalbh iad do'n Bheinn a bhreith air an Àlaire Dhuibh. Anuair a ràinig iad, bha iad a' gabhail fàth air gach sgàth gus anrobh iad a' smaointeachadh gu'n robh iad cho dlùth oirre 's ab' urrainn iad faotainn. Ach thug Alastair car mu thòm dhoibh,agus dh'fhàg e iad. Cha do stad e ach gus an d' fhuair e airthoiseach air an Àlaire Dhuibh. Bha i 'tighinn, agus coltasuamhasach oirre, a' spoltadh uisg' as na clachaibh agus tein' asna h-alltaibh le luathas a ruith. An sin thog Alastair suas ant-srian, agus chrath e rithe i. Cho luath 's a chual an Àlaireslinnrich na sréine sheas i, agus rinn i cruaidh shitir a fhreagairMac-talla nan Creag ceithir mìle mu'n cuairt. Leag i dàchluais a siòs ri cùl a cinn, thàinig i 'na cruaidh ruith, agusspàrr i a ceann anns an t-sréin. An sin léum Alastair air adruim, agus mharcaich e dhachaidh i 'dh'ionnsaidh an Righ.An uair a chunnaic na curaidhnean eile 'n coigreach a'marcachd air falbh leis an Àlaire Dhuibh, thuit an sud agus ansad uile uapa, agus thill iad dachaidh.Air an oidhche so thàinig an Righ a mach 'nan coinneamh.An uair a chunnaic e gu'm b' e 'n Coigreach aig an robh a'bhuaidh ghabh e null far an robh e, chaidh e air a dhà ghlùnda, agus thubhairt e ris, "Bha mi a' smaointeachadh gu'm buchuraidh thu a rìreadh, agus dhearbh thu mu dheireadh e.'Nis, ni no neach, séud no luach a th' anns an righeachd agam-sa iarr, agus gheibh thu e maille ris an duais a gheall mi airsona ghniomh so."Rinn an Righ cuilm mhòr air an oidhche sin. Ach mu'nrobh a' chuilm seachad thàinig fios a dh'ionnsaidh an Righ oFhamhair mòr a' Chaisteil Dhuibh anns a' Bheinn Bhric gu'ntigeadh e airson na ceathramh h-ighinn an ceann là agusbliadhn' o'n oidhche sin. Chuir an teachdaireachd so anRigh fo mhì-ghean agus fo thròm iomagainn. Thionndaidh eris na curaidhnibh, agus thubhairt e riù gu'n robh e duilichAn Crochaire Lom-Rusgach.126nach b' urrainn e an ni a gheall e a chomh-ghealladh murfaigheadh iad féin a mach an t-àit' anns an robh anam a'Chrochaire Lom-rusgaich 'am falach, agus mur cuireadh iad asda. "Chuir na curaidhnean agamsa 'n ceann d'e cheana,ach chuir e air e rithist, agus bha e cho beò 's a bha e riamh.Dhùlanaich e iad, agus thubhairt e gu'n tugadh e leis monigheannan uile ge b' oil leò. A nis tha e 'tighinn an ceannlà agus bliadhn' o nochd, agus am fear agaibhs' a chuireas asda is leis mo nighean agus mo righeachd uile."Bha na curaidhnean uile fo iomagainn a chionn nach robhfhios aca cia mar chuireadh iad as do'n Chrochaire Lom-rusgach. Ach an uair a sgaoil iad o chéile choinnich anIorasglach-ùrlair Alastair, agus thubhairt i ris, "A Mhic RighEirionn, tha mi 'n dòchas gu'n d' fhuair thu do dhuais anochd." Dh'innis e dhi gach ni a thachair, agus mar bha 'ncùmhnant air am faighteadh nighean an Righ ni 'bu duilichenis na bha e roimhe. Bha i 'n a sìneadh air an ùrlar, agusghrad dh'éirich i 'na suidhe. Rug i air a falt 'na laimh, agusrinn i glag mòr gàire, agus thubhairt i, "A Mhic Righ Eirionn,bha buaidh leat riamh, agus bithidh i leat fathast ma ghabhas tumo chomhairle-sa." "Ni air bith," ars' Alastair, "a dh'iarrastu orm ni mise ma's urrainn mi, oir fhuair mi fìor thu gu ruigso agus tha làn earbs' agam asad a nis." "Mata," thuirt anIorasglach, "as an àit anns am bheil thu a'd' sheasamhfalbhaidh tu fo d' làn armachd, agus cuimhnichidh tu nachdealaich thu ri claidheamh an Righ gus am faigh thu ni'sfearr. Théid thu 'n toiseach gu ruig do bhothan féin, agusithidh tu greim de'n fhiadh agus greim de'n iasg. Thig thu'n sin a mach gu dorus do bhothain, agus cuiridh tu d' aghaidhair Aisridh Chreagach na Beinne Buidhe, agus cha sheall thuas do dhéigh, agus cha thill thu céum air d' ais airson càis nocruadail a choinnicheas tu gus an ruig thu Caisteal Mòr a th'aig ceann na h-Aisridh. Chi thu 'sin boirionnach ag amharc amach air uinneig àird a' Chaisteil." An so thug an Iorasglacha mach sgrìobhadh as a broilleach, agus thubhairt i, "An uair achi thu 'm boirionnach aithnichidh tu i, agus their thu rithe gu'm bheil sgrìobhadh agad dhi. Thig i 'n sin, agus fosglaidh i'n dorus dhuit, agus innsidh i gu dé 'bhitheas agad r'a dheanamh127An Crochaire Lom-Rusgach.an déigh sin. Faotaidh tu 'nis siubhal air do thurus. Thabeannachd an Righ a'd' chuideachd, tha beannachd a nighinnleat, agus tha mo bheannachd-s' agad. 'Nis ge b' e ni a dh'iarras am boirionnach ort a ràdh no 'dheanamh bi cinnteach gu'n coimh-gheall thu e."Ghabh Alastair misneach, agus dh'fhalbh e direach a dh'ionnsaidh a bhothain, agus romh éiridh gréin' air an athmhadainn dh'imich e air a thurus troimh Aisridh Chreagach naBeinne Buidhe. Chum e air aghaidh cian fhada agus lànfhada gus an d' fhàs an Aisridh cho sgorach, bhiorach agus gu'n robh e 'm féum crochadh air a bhroinn a dhol thairis oirre.Mu dheireadh theirig na sgoran féin, agus cha robh roimhe achglomhas mòr eadar stallan chreag a bha cho domhainn fodha's a bha iad àrd os a cheann. Thug e sealladh air gach taobhdh'e, agus chunnaic e 'n Aisridh a ruith a 's tigh ri taobh aonde na stallan 'na bac cho caol, agus nach robh lèud bonn cois'innte. An sin ghabh e 'n t-eagal gu'n robh e air sheachranagus bha e 'dol a thilleadh. Ach thàinig clamhan mòr agitealaich tarsainn os a cheann, agus ghlaodh e ris, "A MhicRigh Eirionn, cuimhnich comhairle na h-Iorasglach-ùrlair."Anns a' mhionaid chuimhnich e 'ghealladh do'n Iorasglaich,agus thubhairt e ris féin gu'n cumadh e air aghaidh cho fad 's abhitheadh an deò ann. Bha e 'n sin a' crochadh o sgor gu sgor'us a' léum o bhac gu bac gus an do thòisich an Aisridh air fàsni 'b' fhearr. Mu dheireadh fhuair e air an rathad réidh. Dh'fhalbh e 'n sin cho luath 's a b' urrainn e dol thar nan Creag,oir bha 'm feasgar a' tighinn, agus cha robh sealladh do'nChaisteal ri fhaicinn. Bha 'n uchdach cho cas agus nach b'urrainn e cabhag mhòr a dheanamh. Ach mu dheireadhbhuanaich e 'm mullach. Thubhairt e ris féin nach bitheadh efada tuillidh, agus ruith e cho luath 's a b' urrainn e leis abhruthach. Bha e 'smaointeachadh an uair a gheibheadh e aigbun na h-uchdaich gu'm bitheadh na h-uile cruadal seachad,ach an uair a ràinig e sin cha robh iad a réir coltais ach a' tois­eachadh. An àit' a' Chaisteil 's ann a chunnaic e Loch mòrdearg air thoiseach air. Thug e sùil air gach taobh feuch amfaiceadh e rathad air am faigheadh e thar an Loch, ach cha-nfhac e ach stallachan chreag, agus bu leòir do dh'èun air iteig128An Crochaire Lom-Rusgach.dol thairis orra. Bha e ann an tigh-comhagail co dhiù'thilleadh e no rachadh e air aghaidh an uair a chual e 'nclamhan a' glaodhaich os a cheann, "A Mhic Righ Eirionn, nagabh eagal no sgàth romh chàs no romh chruadail air bith athachras ort." An uair a chual e so ghabh e misneach, aguschum e air aghaidh air an Aisridh a 's tigh do'n Loch. Antoiseach bha iongantas air nach robh e 'dol fodha 'san Loch,ach an ùine ghoirid chunnaic e gu'n robh an t-slighe air anrobh e 'g imeachd air éiginn còmhdaichte le uisge. Chum edìreach air an t-slighe gus an d'ràinig e taobh eil' an Loch.Cho luath 's a fhuair e 'chasan air talamh tioram thog e 'cheann,agus chunnaic e dail bhòidheach, ghorm air thoiseach air, agusCaisteal Mòr aig ceann na dalach. Bha dorchadh nan tràthair tighinn, agus uime sin ghreas e air aghaidh a dh'ionnsaidha' Chaisteil.An uair a ràinig e 'n Caisteal chunnaic e boirionnach agamharc a mach air aon de na h-uinneagaibh. Ghlaodh e gu'nrobh litir aige dhi. Ghrad theirinn i, agus dh'fhosgail i 'ndorus dha. Shìn e dhi an litir. Rug i oirre as a laimh, agusdh'iarr i air feitheamh gus am faiceadh i gu dé 'bh' innte.Cho luath agus a léugh i 'n litir léum i agus rug i air a laimh 'na dà laimh, agus phòg i i. Thug i 's tigh e, agus dh'fheòraichi dh'e gu dé 'n rathad a thàinig e? Thubhairt e gu'n d'thàinig e troimh Aisridh Chreagach na Beinne Buidhe."Ma 's ann," ars' i, "tha féum agad air biadh agus air deoch."Chuir i biadh agus deoch m'a choinneamh, agus dh'iarr i aira bhi ealamh a chionn gu'n robh mòran aige r'a dheanamh.Cho luath 's a bha e deas thug i 's tigh e do sheòmar nan arm,agus dh'iarr i air e dh'fhéuchainn am b' urrainn e 'n claidheamha bha thall ri taobh a' bhalla 'thogail. Dh'fhéuch e ris, achcha chuireadh e gaoth eadar e agus an talamh. Dh'fhosgail ipreas a bha air taobh an tighe, agus thug i 'mach as botulanìocshlaint. Tharrainn i 'cuach òir, agus chuir i déuran innt' asa bhotulan, agus thubhairt i ris òl dh'e. Rinn e sin. Rug eris air a' chlaidheamh, agus thogadh e le 'dhà laimh e. Thugi dha déuran eile, agus an sin thogadh e 'n claidheamh le aonlaimh. Thug i dha an treas déur, agus cha bu luaith' a dh'òlse e na dh'fhairich e ni 'bu neartmhoire na bha e riamh. RugAn Crochaire Lom-Rusgach.129e air a chlaidheamh, agus dh'oibricheadh e leis cho aotromuallach agus a dh'oibricheadh e le claidheamh an Rìgh."Nis," thubhairt i ris, "tha Famhair Mòr agus dà cheann air,a' fuireachd anns a' Chaisteal so, agus tha e tighinn dachaidhan ùine ghoirid. Thig thusa leamsa, agus cuiridh mi a'd'sheasamh thu air an Ùdabac, far am faigh thu cothrom air abhualadh an uair a chromas e 'thighinn a 's tigh fo'n àrd-dorus. Bi cinnteach gu'm buail thu gu math e, agus gu'ncuir thu 'n dà cheann d'e; oir mur cuir thu dh'e ach aonbeiridh e air an aon sin, agus cuiridh e as duit leis mar rinn eair mòran air thoiseach ort."Dh'fhalbh e gun dàil, agus sheas e air an Ùdabac mar dh'iarr i air. Cha robh e fada 'n sin an uair a chunnaic e 'mFanihair a' tighinn agus siubhal sìth aige.An uair a ràinig e 'n dorus chròm e 'chinn, agus thug e rocas. Ghabh Alastair an cothrom air, agus bhuail e le uile nearte. Leis a' bhuille thilg e fear de na cinn dh'e, agus leth a'chinn eile. An sin thug am Famhair léumannan agus sgriachanfuathasach as, ach mu'n d' fhuair e tionndadh chuir Alastairleth eile an dara cinn d'e, agus thuit e 'na chlosaich mhairbhair an talamh.Thàinig am boirionnach a mach, agus thubhairt i ris, "Ismath a fhuaras thu, a Mhic Righ Eirionn. Tha soirbheachadhleat, oir tha beannachd m' athar a'd' chois." Dh'fheòraich e'n sin di cò i? Fhreagair i gu'm b' ise 'n nighean 'bu shinebh' aig Righ na Beinne Buidhe. "Tha thusa 'falbh," thubhairti, "a dh'iarraidh anam a' Chrochaire Lom-rusgaich chum gu'n tèarainn thu mo phiuthar a's òige bhuaith. Thig a 's tigh,agus leigidh mis' air falbh thu air do thurus mu'n éirich grianam màireach."Chaidh e 's tigh, ghlan i chasan, agus chaidh e laidhe.Mu'n do ghoir an coileach-ruadh, agus mu'n d' éirich grianair bruth no air beinn, bha i air a cois, agus a' bhraiceas aice'feitheamh air. An déigh dha éiridh agus a bhraiceas fhaotainn,thug i litir as a broilleach, agus shìn i dha i, ag ràdh, "Gleidhidhtu so gu cùramach gus an ruig thu Caisteal Mòr nan OchdTuraitean, agus bheir thu i do'n bhoirionnach a chi thu 'gamharc a mach air aon de dh'uinneagaibh mullaich a' Chaisteil."K130An Crochaire Lom-Rusgach.Thug i tarrainn air a botulan ìocshlaint féin, agus air a cuaichòir, agus thug i dha deoch. Chuir i 'n sin e air ceann naslighe, ghuidh i beannachd a bhi 'na chuideachd, agusthubhairt i gu'm fanadh ise 'n sud gus an tilleadh e. Dh'fhàg e claidheamh an Righ anns a' Chaisteal, agus dh'fhalbh e le claidheamh an Fhamhair. Bha 'n t-slighe air anrobh e 'g imeachd ni 'bu réidhe na 'n té air an do shiubhail e'n là roimhe. Fhuair e air aghaidh gu math, ach bha 'n t-astarcho fada 's gu'n do thòisich an oidhch' air tighinn mu'n d'thàinig e 'n sealladh a' Chaisteil. Mu chiaradh an fheasgairchunnaic e turaitean a' Chaisteil fada bhuaithe. Ghabh emisneach agus chruadhaich e 'chéum, agus ged b' fhadabhuaithe cha b' fhada 'ga ruigheachd.Bha ballachan cho àrd mu'n cuairt do'n Chaisteal 'usnach robh e faicinn gu dé 'n dòigh air am faigheadh e 's tigh.Ach thug e togail d'a cheann, agus chunnaic e boirionnach agamharc a mach air uinneig, agus ghlaodh e gu'n robh litir aigedhi. Thàinig i 'nuas agus dh'fhosgail i dorus mòr iaruinn abh' air a' bhalla. An déigh dhi 'n litir a léughadh rug i airlaimh air, agus thug i 's tigh e.Choimhead i 'n sin air a' chlaidheamh a bh' aige, agus dh'fheòraich i dh'e c'àit' an d' fhuair se e? Dh'innis e dhi gu'nd' fhuair o'n bhoirionnach a bh' anns a' Chaisteal anns an robhe 'n oidhche roimhe sin. Bha claidheamh mòr eile 'nasheasamh ri taobh a' bhalla, agus thubhairt i ris e dh'fhéuchainn am b' urrainn e 'thogail. Chuir e gaoth airéiginn eadar e agus talamh. "Cha d' rinn gin a thàinigromhad an uibhir sin féin," ars' am boirionnach. Thug i dhadeoch as a botulan iocshlainte féin ann an cuaich òir, agus ansin chluicheadh e 'n claidheamh le dhà laimh. Thug i dha anath dheoch, agus chluicheadh e claidheamh an Fhamhair chofileanta 's a chluicheadh e claidheamh an Righ."Nis," thubhairt i, "cha-n 'eil ùin' agad ri chur seachad.Tha Famhair mòr nan trì cheann, nan trì meall, agus nan trìchnap a' fuireachd a so, agus thig e dhachaidh a thiota.Fhalbh thusa leamsa, agus cuiridh mi thu 'n àite fàr am faighthu cothrom air a bhualadh." Chaidh e leatha, agus chuir i e'na sheasamh air bac a bh' air taobh an fhosglaidh do'n dorusAn Crochaire Lom-Rusgach.131mhòr iaruinn a bh' air a' bhalla. An sin thubhairt i, "'N uaira chromas am Famhair a thighinn fo'n àrd-dorus bi cinnteachgu'm buail thu e mu'm faigh e 'chinn a thogail, agus gu'n cuirthu dh'e'n trì leis a' chéud bhuile, oir ma gheibh e éiridh bheire as a' chéil' a'd' mhìrean thu mar rinn e orra-san a thàinig airthoiseach ort."Thàinig am Famhair, agus chròm e fo'n àrd-dhorus, ach mu'n d' fhuair e tromh 'n dorus bhuail Alastair e le uile neart,agus chuir e dithis de na cinn d'e, agus leth an treas fir.Thug am Famhair léum as, agus bhuail fear de na mill ant-àrd-dhorus, agus chuir e mach e. An sin thuit e, agus mu'nd' fhuair e éiridh, agus an ath léum a thabhairt bhuail Alastaire 'n dara h-uair, agus chuir e 'n leth eile de'n treas ceann d'e.Le ròmhan mòr tiamhaidh thuit am Famhair 'na chlosaichmhairbh air a' bhlàr.Thàinig am boirionnach a mach an sin, agus thubhairt i, "Ismath a fhuaras thu, a Mhic Righ Éirionn. Tha beannachd m'athar agus mo pheathar a'd' chois, agus bithidh mo bhean­nachd-s' agad a nis. An sin dh'fheòraich e dhi co i?Fhreagair i gu'm b' ise dara nighean Righ na Beinne Buidhe."Tha thusa 'falbh a dh'iarraidh anam a' Chrochaire Lom-rusgaich chum gu'n tèaruinn thu mo phiuthar a's òigebhuaithe, agus ma thig thu beò as an ath Chaisteal a ruigeas tucha ruig thu leas eagal a ghabhail roimh ni no neach a thachrasort tuillidh, oir soirbhichidh leat gu ceann do thuruis. Achcha-n 'eil tìm agad ri chall." Thug i 's tigh e, ghabh i aige gumath le biadh agus le deoch, agus chuir i laidhe e.An déigh dha 'bhraiceas fhaotainn air an ath mhadainn thugi dha deoch as a botulan ìocshlaint 'na cuaich òir. Chuir i'sin a làmh 'na broilleach, agus thug i mach as litir, agusthubhairt i ris, "Bheir thu so do'n bhoirionnach a chi thu 'naseasamh 'an dorus an ath Chaisteil gus an tig thu."An so dh'fhalbh e agus an claidheamh mòr aige leis an dochuir e na cinn de'n Fhamhair. Fhuair e air aghaidh gu réidhgus an d' ràinig e 'n ath Chaisteal, Ùsp Mhòr de dh'àite gunuinneag, gun turait air. Chunnaic e 'm boirionnach 'naseasamh 's an dorus, agus ghlaodh e rithe gu'n robh litir aigeK 2132An Crochaire Lom-Rusgach.dhi. Ghlac i 'n litir, agus an déigh dhi a léughadh rug i airlaimh air, agus thug i 's tigh e.Ghlan i a lamhan agus a chasan le anaghlais uisge agusbhainne. Choimhead i 'n sin air a' chlaidheamh, agus thubh­airt i ris c'àit' an d' fhuair e 'n lann ud. Fhreagair e gu'n d'fhuair anns a' Chaisteal anns an robh e 'n raoir. "O'n fhuairthu gu ruig so ni do chlaidheamh an gnothuch dhuit, agus chadealaich thu ris am fad 's a bhitheas an deò annad gus an ruigthu ceann do thuruis. Tha Beithir Mhòr Theinnteach nanSeachd Cinn Nathrach 's a Ghath-Nimhe 'fuireachd anns a'Chaisteal so. Thig i aig éiridh gréine 'm màireach, agus féumaidhtu a coinneachadh a mach, oir ma gheibh i 's tigh cha-nfhaicear thusa no mise beò tuillidh. Chuir i 'n sin a laidh eann an leaba bhlàth, sheasgair.Dh'fhuirich i féin 'na faireachadh, agus an uair a thàinig ant-àm dhasan éiridh dhùisg i e. Thug i dha a bhraiceas, agusan déigh a bhraiceis deoch as a botulan ìocshlaint 'na cuaichòir. Ghlac e 'n sin a chlaidheamh, agus thionn e 'mach.Mu'n gann a fhuair e thar stairsnich an doruis dh'fhairiche a' Bheithir a' tighinn. Rinn e deas air a son, agus cho luath's a thàinig i thòisich còmhrag chruaidh eatorra. Bha esan 'ga dhìon féin o na cinn, agus ise 'ga lot le gath mòr a bh' aice'am barr a h-earbaill. Chum iad air a' chath gu àm dol fodhana gréine. An sin thubhairt i ris, "Is leat do leaba 'nochdfhathast, ach coinnich mise romh éiridh gréine 'm màireach."Chaidh a' Bheithir a rathad féin, agus thill esan a 's tigh do'nChaisteal.Ghlan am boirionnach a chréuchdan, chuir i ìochslaint risgach lot a bh' air a chorp, agus chuir i laidhe e.An uair a dhùisg e air an ath mhadainn dh'fhairich e gu'nrobh e cho slàn fhallain agus a bha e riamh. An déigh dhaéiridh, agus a bhraiceas agus deoch de'n ìocshlaint fhaotainnthog e leis a chlaidheamh, agus chaidh e 'n coinneamh naBeathrach. Ghleachd iad o mhadainn gu feasgar, esan 'gadhìon féin o na cinn, agus ise 'ga lot le gath a h-earbaill. Aigdol fodha gréine stad iad. Chaidh ise a rathad féin, agus thillesan do'n Chaisteal.Ghabh am boirionnach aig' air an oidhche so mar rinn i airAn Crochaire Lom-Rusgach.133an oidhche roimhe. An uair a dhùisg e air an treas madainnbha e cho slàn o chréuchdan 's a bha e riamh. An déigh dha'bhraiceas agus deoch de'n ìocshlaint fhaotainn ghlac e chlaidh­eamh, agus chaidh e 'n coinneamh na Beathrach.Air a mhadainn so chual e i 'tighinn agus sgriachail oillteilaice. Ach smaointich e bho'n sheas e 'n dà là roimhe, gu'mféuchadh e i an latha so fathast. Thàinig a' Bhéist, aguschaidh iad 'na chéile. Bha ise 'tilgeil ghath as gach béul air,agus bha esan 'ga dhìon féin uapa le 'chlaidheamh. Muchiaradh an fheasgair bha e 'fàs lag, ach ma bha dh'aithnich egu'n robh ise cuideachd a' call a neart. Thug so misneachdha, agus dhlùthaich e rithe gu cruaidh. Aig dol fodha gréinethug i thairis, agus shìn si i féin air a' bhlàr."Nis," thubhairt i, "rinn thu 'n gnothuch orm, ach bha 'ncothrom agad. Anns an oidhche bha thu faotainn dochréuchdan a ghlanadh agus a shlànachadh, agus bha thu gublàth seasgair ri taobh an teine anns a' Chaisteal agamsa.Ach na'n d' fhuair mise leth uair a thìm de bhlàthas an teinecha do thill thusa ni's mò na 'n fheadhainn a thàinig airthoiseach ort." Tharrainn Alastair a chlaidheamh an so, agusle seachd buillibh chuir e na seachd cinn de'n Bheithir. Achair an t-seachdamh buille thug i togail air a h-earball, agusbhuail i anns an taobh e. Thuit e mar gu'm bitheadh emarbh, agus cha-n fhac agus cha d' fhairich e dad tuillidh gusan do dhùisg e mu mheadhon oidhche.Bha 'm boirionnach a' sin a' glanadh agus a' slànachadh achréuchdan. An uair a bha i deas de sin chuir i laidhe e.Air an ath mhadainn chaidh i far an robh e, agus dh'fheòraichi dh'e ciamar bha e 'ga fhaireachdainn féin? Fhreagair egu'n robh gu làidir fallainn. "Is math sin," thubhairt i. "Thachuid a's mò a d' dhéuchainnibh seachad a nis."An uair a dh'éirich e agus a fhuair e 'bhraiceas, thubhairt iris, "Mharbh thu Famhair Mòr nan Dà Cheann 'an Caistealceann Aisridh Chreagach na Beinne Buidhe, mharbh thuFamhair Mòr nan Trì Cheann, nan Trì Meall, agus nan TrìChnap 'an Caisteal Mòr nan Ochd Turaitean, agus mharbhthu Beithir Theinnteach nan Seachd Cinn Nathrach agus a'Ghath-nimhe anns a' Chaisteal Ùdlaidh so. Cha d' fhuair ach134An Crochaire Lom-Rusgach.aon dhiubhsan a thàinig romhad air an turus air am bheilthusa dol tighinn gu ruig so. Thàinig esan thar AisridhChreagach na Beinne Buidhe, agus thar Aisridh an LochDheirg air iom-bàthadh. Fhuair e tromh thalamh-tollseachad air a' chéud dà Chaisteal, ach cha b' urrainn e dolseachad air a' Chaisteal so gun dol troimhe. Choinnich a'Bheithir Theinnteach e aig an dorus, agus chuir i as da. Achthàinig thus' air an t-slighe cheart, agus bha buaidh leat guruig so. Cha bhi mise 'g'ad ghleidheadh ni's faide, oir thamòran agad r'a dheanamh fhathast. Cha d' fhuair thu achlatha 's bliadhna airson cur as do'n Chrochaire Lom-rusgach,agus mar bi d' obair deas agad roimhe sin bheir e leis mocheathramh piuthar mar thug e leis sinne. Falbhaidh miseleat, agus cuiridh mi air ceann na slighe thu. Cha stad aguscha tàmh thu gus an ruig thu Sabhal Mòr nan Seachd Crùb,nan Seachd Lùb, agus nan Seachd Suidheachan. Chi thu fo'n t-Sabhal air Cnoc Buidhe na Gréine fìor sheann duine a'gearradh sgroth le Làir-chaibe. Innsidh tu dha an t-saoir airam bheil thu, agus innsidh esan duitsa gu dé a their agus a nithu 'n a dhéigh sin. Gabhaidh tu comhairle bho gach aon abheir dhuit i gu dìleas. Tha beannachd an Righ a'd' chois,tha beannachd na h-Iorasglaich a'd' chois, tha beannachdGath-gréine, mo phiuthar, a'd' chois, tha beannachd Soillse-dubhair a'd' chois, agus tha mo bheannachd-s' agad maran céudna. Bi siubhal air do thurus, agus dean mar dh'iarr mis' ort, agus bithidh gach ni ceart an uair a thilleasthu."An sin dh'fhalbh e. Bha e 'siubhul air aghaidh cianfhada agus làn fhada. An uair a thòisich e air fàs sgìthchuimhnich e air éuchd agus air a bhuaidh. Thug so aotrom­achadh air 'inntinn, agus fhuair e air aghaidh gu math air ashlighe. An teis-meadhoin a smaointean thàinig e 's tigh airceann an aon Ghlinne 'bu bhoidhche 'chunnaic e riamh.Thubhairt e ris féin, "Féumaidh nach 'eil mi fada bho ShabhalMòr nan Seachd Suidheachan a nis." Mu'n do leig e 'm facalas a bhéul chunnaic e 'n Sabhal beagan air thoiseach air,agus an aon Chnoc 'bu bhòidhche a chunnaic e riamh a'soillseachadh mar òr ri gréin 'an ìochdar a' Ghlinne, agus anAn Crochaire Lom-Rusgach.135aon duine 'bu shine coltas a chunnaic e riamh a' gearradhsgroth le làir-chaibe air leth taobh a' chnuic.Ghabh e fàr an robh an Duine, agus chuir e fàilt an là air.Fhreagair an Duin' e gu brosglach, sgairteil, fada ni 'b' òige'na chainnt na bha e 'n a choltas, agus dh'fheòraich e dh'ecia as a thàinig e? Fhreagair Alastair, "Thàinig mi bhoChaisteal Righ Lochlainn, tromh Aisridh Chreagach naBeinne Buidhe, tromh Chaisteal ceann na h-Aisridh fàr an domharbh mi Famhair Mòr nan Dà Cheann, tromh ChaistealMòr nan Ochd Turaitean far an do mharbh mi Famhair Mòrnan Trì Cheann, nan Trì Meall, agus nan Trì Chnap, tromhChaisteal Ùdlaidh na Beithir Theinntich nan Seachd CinnNathrach agus a' Ghath-nimhe, agus as a' sin gu ruig so féuchan innseadh tusa dhomh c'àit am faighinn anam a' ChrochaireLom rusgaich?" Thug an Seann Duine sùil air anns anaodann, agus thubhairt e, "Leig fhaicinn domh do chlaidheamh,a Laoich." Tharrainn Alastair a chlaidheamh as an truaill,agus shìn e dha e. Rug an Seann Duin' air a' chlaidheamh eadar adhà mhèur, agus chuir e eadar e agus lèus e. Shìn e 'n sin air aise, agus thubhairt e, "Faiceam thu a' fleadhadh do chlaidheamh,a Laoich." Rug Alastair air a' chlaidheamh, agus thug ecuairt chùil agus cuairt bheòil leis cho aotrom, agus ged b' esgian an fhéidh a bhitheadh 'na dhòrn. Léum an SeannDuine, agus rug e air laimh air, agus thubhairt e, "A Laoich,thàinig thu an rathad a thubhairt thu. Cha-n urrainn miseinnseadh dhuit c'àit' am bheil anam a' Chrochaire Lom-rusgaich a nis, oir theich e as an àit anns an robh e bhocheann cheithir làithean. Ach faodaidh gu'n innis m' athairdhuit e." "Oh, am bheil d' athair beò, no 'n urrainn misefhaicinn?" "Tha e beò. Sud e 'giùlan nan sgroth air a mhuin.Rach fàr am bheil e, agus feòraich dh'e."Ràinig Alastair Fear-ghiùlan nan-sgroth, agus dh'fheòraiche dh'e, an robh fhios aige c'àit' an robh anam a' ChrochaireLom-rusgaich 'am falach? Fhreagair an Seann Duine, "Cha-n'eil; theich e as an àit' anns an robh e bho cheann trì làithean.Ach faodaidh gu'n innis m' athair dhuit." "Oh, am bheild' athair beò, no 'm faod mise fhaicinn?" "Oh, tha e beò,agus is urrainn thu fhaicinn cuideachd. Sud e thall a' tilgeil136An Crochaire Lom-Rusgach.nan sgroth. Rach agus feòraich dh'e." Ràinig Alastair am feara bha 'tilgeil nan sgroth, agus thubhairt e ris am b' urrainn e inns­eadh c'àit an robh anam a' Chrochaire Lom-rusgaich am falach?Fhreagair e, "Cha-n urrainn, oir theich e as an àit' anns anrobh e bho cheann dà latha. Ach faodaidh gu'n innis m'athair dhuit." "Ùbh! ùbh! a Dhuine, an urrainn mise d'athair fhaicinn no 'm bheil e 'n comas bruidhinn rium? Oirféumaidh gu'm bheil e ro shean." "Ù, is urrainn thu fhaicinn,agus is urrainn esan bruidhinn riut. Sud e 'cur nan sgroth.Ràinig Alastair am fear a bha 'cur nan sgroth, agus dh'fheòr­aich e dh'e am b' urrainn e innseadh c'àit' an robh anama' Chrochaire Lom-rusgaich am falach? Fhreagair e cha-nurrainn, oir theich e as an àit anns an robh e 'n dé. "Achruig m' athair, agus innsidh esan duit c'àit' am faigh thu e.""Gu dé 'n seòrsa duine 'th' ann a'd' athair? An urrainn misefhaicinn, no 'n urrainn esan bruidhinn rium?" "Chi thu e,agus bruidhnidh e riut, agus innsidh e dhuit gu dé 'th' agadsar'a dheanamh 'na dhéigh so." "Ach c'àit 'am faic mi e?""Tha e ann an sopan còinnich cùl a' Mhaide-chrùim. Achféumaidh mi féin dol leat. An uair a bhitheas tu 'bruidhinnris, bheir thu ro-aire nach teid thu 'm fad laimh dha, oir magheibh e greim air mìr de d' cholainn bruthaidh e thu marspiligein eòrna fo lic brathann. Mu'n dealaich sibh iarraidhe do làmh ort, agus ma bheir thu dha i bruthaidh e i gus ambi i cho caol ri deilg maraige. Ach so dhuit geinn daraich(agus e 'sìneadh dha durc de cheann cabair), agus bheir thudha e 'n uair a dh'iarras e do làmh."Chaidh iad a 's tigh do'n tigh fàr an robh an Seann Duine.Thug Fear-chur-nan-sgroth ultach mòr còinnich a nuas o chùla' mhaide-chrùim, agus chuir e air lic-an-teinntein e. "Tha anSopan Mòr, a Dhuine," thubhairt Mac Righ Eirionn. "Is mòna sin m' athair 'na bhroinn," arsa Fear-chur-nan-sgroth.Thug e mach athair as an t-sopan, agus chuir e air an lic e."Gu dé d' fhéum orm a nis, a Mhic," ars' an t-athair. "Isfada bho nach d' iarr thu roimhe mi." Fhreagair am Mac,"Tha Curaidh Òg a' so a tha 'g iarraidh fios c'àit am bheilanam a' Chrochaire Lom-rusgaich am falach." "A MhicRigh Cormaic an Éirinn, gu dé 'n rathad a thàinig thu gu ruigAn Crochaire Lom-Rusgach.137so?" dh'fheòraich Fear-an-t-Sopain-Choinnich. Dh'innisAlastair dha gach céum a thug e bho'n latha 'dh'fhàg e tighathar, agus gach ni a thachair dha gus an là ud. "Is fìrin­neach a dh'innis thu dhomh, a Mhic Righ Eirionn. Loisgd' athair a' Chailleach-chearc, agus tha do mhàthair fo bhronair do shon. Tha 'guidhe 's a beannachd a'd' dhéigh, thabeannachd Righ Òg Ceist a'd' dhéigh, tha beannachd Ban-righ Òg Ceist a'd' dhéigh, tha beannachd Righ Lochlainn a'd' dhéigh, tha beannachd agus buaidh na h-Iorasglaich a'd'dhéigh, agus bithidh mo bheannachd-s' a'd' dhéigh. Bhathusa dìleas do d' bhràthair, agus bithidh gach beathach agusgach duin' a choinnicheas thu dìleas dhuitsa. Agus, a Thréun-laoich, thoir dhomh crathadh de d' laimh, agus innsidh misedhuit c'àit am faigh thu anam a' Chrochaire Lom-rusgaich.Shìn an Seann Duine 'mach a làmh, agus shìn Alastair an geinndaraich dha. Rug e air a' gheinn, thug e bruthadh aguscrathadh air, agus rinn e cothan d'e. An uair a leig e as ethubhairt e, "A Mhic Righ Eirionn, is cruaidh do làmh,agus dh'fhéumadh i gu ruig so. Tha thu sgìth, air phathadhagus air acras, is airidh thu air biadh agus air deoch, agusgheibh thu sin. An déigh do shuipeir theid thu laidhe,agus aig éiridh gréine 'm 'màireach bithidh tu deas airson duthuruis. Cumaidh tu air d' agaidh gun tilleadh, gun stad,gun sealltainn as do dhéigh gus an ruig thu Doire Dlùth-dhuilleach nan Craobh. Chi thu 'n sin Eilid Luath-chasachnan Stùchd nach d' fhuair cù no duine riamh 'na còir.Beiridh tu oirre, fosglaidh tu i, agus gheibh thu bradan anns amhaodal aice. Fosglaidh tu 'm bradan, agus ann am broinna' bhradain gheibh thu Lach uaine na h-ite réidh. Ann ambroinn an Lach gheibh thu Ubh, agus beiridh tu air an Ubheadar do dhà laimh, agus brisidh tu e mu'm bean e do'nbhlàr. Oir ma bheanas e do'n bhlàr cha-n fhaic thu Righ,no duine no daoine gu bràth as a dhéigh sin. Ach ged tha dolàmh cruaidh cha bhrist i 'n t-Ubh gun mo chuideachadh-sa."Dh'fhéuch e laimh ris anns a' chòinnich, agus thug e machcrogan. Shìn e 'n crogan do dh'Alastair, agus thubhairt e,"Sin agad ola. Cho luath 's a ruigeas tu Doire Dlùth-dhuilleach nan Craobh dòirtidh tu an ola air do làmhaibh, agusAn Crochaire Lom-Rusgach.138rubaidh tu leò a h-uile mir do d' chraicionn a bhitheas rùisgte,no ris an saoil thu gu'm bean fuil Éilde, no lann Bradain, noite Lach, no plaosg Uibhe. Gabhaidh tu aoidheachd o bheath­ach no bho 'dhuin' a bheir dhuit i gun iarraidh. Agusbithidh fios agad féin gu dé 'bhitheas agad r'a dheanamh 'na dhéigh sin. Beir air an ola so 'nis, agus thoir leat i, agus bideas airson do thuruis mar dh'iarr mis' ort." Bha fhios aigAlastair nach robh math dha a làmh a shìneadh airson a'Chrogain. Le sin shìn e a chlaidheamh, agus thubhairt e,"Cuir an Crogan air barr mo mheòir." Rinn an Seann Duinesin, agus rug e air a' chlaidheamh 'na dhòrn, agus bhrùth se egus an robh e cho cruinn ri bioran maide. An sin thuhhairte, "Ni thu 'n gnothuch. An uair a bhristeas tu an t-Ubhbithidh an Crochaire Lom-rusgach marbh. Tillidh tu 'n sinair d' ais an rathad a thàinig thu. Bheir thu leat nigheannanRigh Lochlainn as na Caistealaibh anns am bheil iad. Gabh­aidh tu 'n sin gu Caisteal na Beinne Brice far am faigh thu'm Famhair Mòr 'na shìneadh marbh air an ùrlar. Gearraidhtu dheth an ceann agus na casan gu ruig na glùinean, agusbheir thu leat iad gu Caisteal Righ Lochlainn. An uair aruigeas tu an Caisteal cuiridh tu teine mòr air, agus an uair abhitheas e an teas a ghabhalach tilgidh tu iad 'n drùim anteine. Cho luath 's a gheibh iad dathadh anns an lasairfasaidh iad 'nan òganach cho dreachmhor agus a chunnaicduine riamh. Is bràthair e do Righ Lochlainn a chaidh aghoid o mhàthair leis a' Bheithir Theinntich an uair a bha e'na leanabh. Bha i 'ga chumail an sud fo gheisibh a'deanamh gach cron a b' urrainn e air an Righ gus an d'thàinig thusa. Nis, dean mar dh'iarr mis' ort, agus bithidhmo bheannachd-s' a'd' chois."Air an ath mhadainn dh'fhalbh Alastair air a thurus. Chume air aghaidh cian fhada agus làn fhada. Bha 'm feasgar a'tighinn air, neòil shìobhalta, shàmhach an là a falbh, agusneòil dhubha, dhorcha na h-oidhche 'teachd, na h-eòin bheaga,bhuchallach, bhachlach, bharra-bhuidh a' gabhail mu thàmh'am bunaibh nam preas, agus 'am barraibh nan dos, agus annsna h-innseagaibh fasgach, bòidheach, a bu laghaiche a thaghadhiad dhoibh féin. Mu dheireadh bha e fàs sgìth, agus fann le139An Crochaire Lom-Rusgach.acras. Thug e sùil air thoiseach air, agus cò 'chunnaic each Madadh-na-Maoile Mòire. An uair a choinnich iad achéile chuir am Madadh còir fàilt agus furan air gu cridheil.Dh'fheòraich e dh'e cean' a bha e dol? Dh'innis Alastairdha gu'n robh e 'dol a dh'iarraidh anam a' ChrochaireLom-rusgaich. Thubhairt am Madadh ris, "Tha 'n oidhch' a'tighinn, agus tha thu sgìth; thig còmhla riumsa, agus bheirmi dhuit an aoidheachd a's fearr a's urrainn mi 'nochd." Dh'fhalbh e leis a' Mhadadh gu toileach. Ràinig iad fail a'Mhadaidh, agus b' e sin an t-àite tioram, seasgair le pailteasteine, sithionn fhiadh, 'us eildean 'us earbaichean. Fhuaire gu leòir ri' itheadh, agus leaba bhlàth shocrach le béinfhiadh fodha, agus béin éildean agus earbaichean thairisair.Air an ath mhadainn fhuair e 'bhraiceas de'n cheart seòrsabithidh a bh' aig' air a shuipeir. An uair a bha e falbhthubhairt am Madadh còir ris, "Uair air bith a ni fiacail làidirnach géill 'na greim no cas luath lùghmhor a shiùblascreachann beinne no ruitheas air ùrlar glinne féum dhuitcuimhnich ormsa, agus bithidh mise ri d' thaobh. Thug ebuidheachas mòr do'n Mhadadh chòir, agus dh'fhalbh e aira thurus.Chum e air aghaidh cian fhada agus làn fhada gus an robhe fàs sgìth, agus dorchadh nan tràtha' tighinn. Thug e sùilair thoiseach air, agus cò 'chunnaic e 'tighinn 'na choinneamhach Dóbhran Donn Shruth an Iùil. An uair a choinnichiad chuir an Dóbhran fàilte shunntach air, agus dh'fheòraich edh'e c'àit' an robh e dol? Dh'innis Alastair sin da, "Tha 'noidhche 'tighinn, agus tha thu sgìth; thig leamsa 'nochd, agusgheibh thu 'n aoidheachd a's fearr a's urrainn mis' a thabhairtduit." Chaidh e leis an Dóbhran a dh'ionnsaidh a' Chùirnaige. B' e sin an t-àite blàth, seasgair le pailteas teine, agus guleòir de dh'iasg bradain agus bànaig. Fhuair e 'shuipeir gumath agus gu ro mhath, agus leaba cho socrach 'us air an dolaidh e riamh de riasg réidh nan Lochan-uisge. Air an athmhadainn fhuair e 'bhraiceas de'n cheart seòrsa a bh' aig' aira shuipeir an oidhche roimhe. An uair a bha e falbh thubhairtan Dóbhran ris, "Uair air bith a ni earball làidir a shuàmh fo140An Crochaire Lom-Rusgach.'n loch no 'chur gach sruth agus gach caisil féum dhuit, cuimh­nich orm-sa, agus bithidh mise ri d' thaobh." Thug Alastairbuidheachas do'n Dóbhran laghach, agus dh'fhalbh e.Shiubhail e air aghaidh cian fhada agus làn fhada gus anrobh e fàs sgìth, agus an oidhch' a' tighinn. Thug e sùil airthoiseach air, agus cò 'chunnaic e 'na ghurach air cloich achSeabhag Mòr Chreag nan Sgeilp. An uair a choinnich iad dh'fheòraich an Seabhag dh'e c'àit' an robh e 'dol, agus dh'innisAlastair dha an turus air an robh e. "Tha 'n oidhch' a' tighinn,agus tha thu sgìth agus acrach," ars' an Seabhag; "is fearr dhuitfuireachd leamsa 'nochd, agus bheir mi dhuit an aoidheachd a'sfearr' a's urrainn mi." Dh'fhalbh e leis an Seabhag g'a Sgeilpfhasgaich féin. B' e sin an t-àite tioram, seasgair fàr an d'fhuair e pailteas de shithinn gach seòrs' èun, agus leaba de dh'iteagaibh cho socrach agus air an do laidh e riamh. Air an athmhadainn, an déigh dha 'bhraiceas fhaotainn, thubhairt anSeabhag ris, "Uair air bith a ni sgiath lùghmhor, làidir ashiùbhlas tromh athar no thar bheann agus thar loch féumdhuit cuimhnich ormsa, agus bithidh mise ri d' thaobh."Cha deachaidh e ro fhad' air aghaidh an uair a thàinig e 'mfradharc Doire Dlùth-dhuilleach nan Craobh. Ràinig e 'nDoire, agus mu'n gann a fhuair e 's tigh, léum Eilid Luath-chasach nan Stùchd a mach, agus thog i ris a' Bheinn. Shìn eas a déigh, ach mar bu luaith' a dh'fhalbhadh esan b' ann a b'fhaide 'bhitheadh ise bhuaithe. An uair a chlaoidh se e féin 'ga leantainn chuimhnich e air a' Mhadadh agus thubhairt e,"Nach bu mhath Madadh na Maoile Mòire 'so a nis?" Chaluaith' a chaidh am facal as a bhéul na bha 'm Madadh r'athaobh. Dh'innis e do'n Mhadadh gu'n robh e air a chlaoidh­eadh as déigh na h-Éilde, agus gu'n robh e ni 'b' fhaide uaipe'n sin na bha e 'n uair a thòisich e air a leantainn.Dh'fhalbh am Madadh 'na déigh, agus dh'fhalbh esan andéigh a' Mhadaidh gus an d' ràinig iad taobh an Lochain Uaine.An sin rug am Madadh air an Eilid, agus dh'fhàg e i aig casaibhAlastair. B' ann a' sin a chuimhnich Alastair air an ola. Ghradthaom e i air a lamhaibh, agus rub e i ris gach mìr d'a chraicionnris am faodadh fuil na h-Éilde beantainn. Chaidh e 'n sin an141An Crochaire Lom-Rusgach.carabh na h-Éilde, agus dh'fhosgail e i. Ach ma dh'fhosgailcha b' ann gun chath, oir bha crodhain cho biorach agus acasan cho làidir, agus mur bhi an ola gu'n tug i as a chéile 'namhìribh e. An uair a dh'fhosgail e 'mhaodal léum am Bradana mach aiste do'n Lochan Uaine.Chaidh e 'n déigh a' Bhradain mu'n cuairt air bruachaibh anLochain, ach an uair a bhitheadh esan aig aon bhruaich bhith­eadh am Bradan fo bhruaich eile. Mu dheireadh chuimhniche air Dóbhran Donn Shruth an Iùil, agus air ball bha e ri'thaobh. Dh'innis e do'n Dóbhran gu'n robh 'm Bradan annsan Lochan, agus nach b' urrainn e greim fhaotainn air. Ghradléum an Dóbhran a mach do'n uisge, agus an ùine ghoiridthàinig e air ais leis a' Bhradan, agus dh'fhàg e aig casaibhAlastair e. Rug Alastair air a' Bhradan, ach cho luath 's a thuge toll air a bhroinn léum Lach na h-ite réidh agus an drùimuaine mach, agus dh'itealaich i gu taobh thall an Lochain, aguslaidh i 'n sin. Dh'fhalbh e 'n a déigh, ach an uair a ràinig e'n taobh air an robh i dh'éirich i agus chaidh i air a h-ais gusan taobh a dh'fhàg e. 'Nuair a chunnaic e nach b' urrainn ebreith oirre chuimhnich e air Seabhag Mòr Chreag nan Sgeilp,agus ann an tiota bha e ri 'thaobh. Dh'innis e dha mar fhuairan Lach as, agus nach b' urrainn esan breith oirre. Ghradléum an Seabhag as déigh na Lach, agus ann an tiota thàinig eleatha agus dh'fhàg e i aig casaibh Alastair.Chuimhnich Alastair na'm beanadh an t-Ubh do'n bhlàr gu'n robh na h-uile ni caillte. Uime sin dh'fhosgail e 'n Lach gufaicilleach, agus cho luath 's a thàinig an t-Ubh anns an t-sealladh ghrad rug e air 'na laimh. Ach thug an t-Ubh breabas a dhòrn, agus léum e trì àirde duine anns an athar. Achmu'n do bhuail e 'n talamh fhuair Alastair greim air, agus thuge cruaidh bhruthadh air eadar a dhà laimh agus a dhà ghlùn,agus chuir e 'na bhruanaibh e.Bha gach ni a fhuair e ri 'dheanamh criochnaicht' aige nis.Thill e uime sin air ais an taobh a thàinig e. Fhuair e 'n t-slighe cho réidh thèarainte 's a bha i roimhe làn chunnart aguschnap-starraidh. An ùine ghoirid ràinig e Caisteal Ùdlaidh naBeithir Theinntich. Choinnich am boirionnach e aig an dorus,142An Crochaire Lom-Rusgach.agus ghlaodh i, "A ghràidh a dh'fhir an t-Saoghail! thug thubuaidh, agus gheibh thu do dhuais!" Dh'fhalbh i leis, agusan uine ghoirid ràinig iad Caisteal Mòr nan Ochd Turaitean.Choinnich Soills' an Dubhair iad anns an dorus, agus dh'fhalbhi leò. Ràinig iad an sin Caisteal Mòr ceann na h-AisridhChreagach, agus fhuair iad Gath-gréine 'gam feitheamh. Dh'fhalbh i leò, agus ràinig iad Caisteal Famhair Mòr na BeinneBrice, agus fhuair iad e 'na shìneadh marbh air an ùrlar. RugAlastair air a chlaidheamh mhòr fhéin, agus thug e 'n ceannagus na casan fo na glùinibh dheth. Cheangail e suas iad, agusthug e leis iad."Nis," thubhairt Gath-gréine, "is e 'nochd an oidhche' annsan robh am Famhair Mòr ri tighinn airson mo pheathar a'sòige, agus tha m' athair 'an tròm bhròn a chionn gu'm bheil ecinnteach gu'n deachaidh thusa 'mharbhadh o nach do thill thuroimhe so. Tha dhaoine uile cruinn aige 'thabhairt coinneamhdo'n Fhamhair an uair a ruigeas e. Ach thig a bhròn gu gean,agus a thùrsadh gu gàire. An uair a thig e 'nar coinneamhinnsidh tu dha mar dh'éirich dhuit o'n là anns an d' fhalbhthu gus an oidhche nochd."An uair a bha iad a' dlùthachadh ris a' Chaisteal chunnaiciad feachd mòr a' feitheamh ri teachd an Fhamhair. Bha 'nRigh agus na bha 's a' Chaisteal gu tùrsach, brònach airson nah-ighinn a bha gu bhi air a toirt uapa. Ach am meadhon abhròin thug an Righ sùil a mach air uinneig, agus chunnaic eAlastair a' tighinn le triùir bhoirionnach 'na chuideachd, agusceann 'us casan an Fhamhair aige thar a ghualain. Léum emach 'na choinneamh, agus rug e air eadar a dhà laimh, agusphòg se e. "A ghràidh a dh'fhir an t-Saoghail! bha fhios agamgu'm bitheadh buaidh leat, agus bithidh mise cho math 'usmo ghealladh dhuitsa. Ach o'n thug thu féin dachaidh mochuid nighean uile gheibh thu do roghainn diù o'n té 's sinegus an té 's òige." "Mata," thubhairt Alastair, "an té 'chaidhmise a thèarnadh o'n Chrochaire Lom-rusgach is i sin moroghainn." An uair a chuala gach té do chàch so bha iad rodhubhach nach do roghnaich e iad féin. Ach o'n thug emach a bhuaidh, agus a rinn e na h-uibhir air an son dh'aontaich iad uile gu'm faigheadh e 'n té a roghnaich e.143An Crochaire Lom-Rusgach.An sin dh'fheòraich an Righ do dh'Alastair gu dé 'bha e'dol a dheanamh ri ceann agus ri casan an Fhamhair. "Mu'nith mi biadh agus mu'n òl mi deoch chi thu sin," ars' Alastair.Fhuair e 'n sin connadh agus rinn e teine mòr, agus an uair abha 'n teine 'an teas a ghabhalach thilg e 'n ceann agus nacasan ann am meadhon na lasrach. Cho luath 's a dhathadhfalt a' chinn, agus a loisgeadh craicionn nan cas léum ant-aon Òganach a bu dreachmhoir' a chunnaic iad riamh amach as an teine. "O, mac mo mhàthar agus m' athar achaidh a ghoid 'na leanabh!" ars' an Righ, agus e 'léum a nullagus a' breith air eadar a dhà làimh. An uair a dh'fhàiltichiad a chéile chaidh iad uile 's tigh do'n Chaisteal.Chuir an Righ roimhe gu'm bitheadh Alastair agus a nigheanair am pòsadh an oidhche sin féin. Ach an uair a chualAlastair so thubhairt e, "A Righ Lochlainn, tha do thairgseglé mhath. Ach cha phòs mise do nighean, agus cha chuir miseilbh ann am mìr de d' rìgheachd gus an cuir thu fios air RighÒg Ceist agus air Ban-righ Òg Ceist a dh'ionnsaidh nabainnse." Chaidh an Righ an iomagain mhòir, a chionn nachrobh fios aige gu dé 'n taobh a chuireadh e fios orra. Ann ammeadhon a smaointean chuimhnich e air an Iorasglach-ùrlair.Chaidh e fàr an robh i, agus dh'innis e dhi iarrtàs Alastair."Faigh thusa gach ni eile deas, agus bithidh iad agamsa 'n soromh éiridh gréine 'm màireach," ars' an Iorasglach. Agus marthubhairt b' fhior. A chéud sùil a thug an Righ ris a' mhuirair an ath mhadainn chunnaic e dà churach a' tighinn gutràigh. A mach a té dhiù thàinig Cormac agus a bhean, agusas an té eile thàinig an Iorasglach-ùrlair.Léum Alastair a mach nan coinneamh, agus b' i sin anfháilte chàirdeil a chuir iad air a cheile! Thàinig an Righ nancoinneamh, agus chuir e fàilte chridheil orra. Chaidh iad adh'ionnsaidh a' Chaisteil agus bha 'm pòsadh air a dheanamh.An déigh do'n phòsadh a bhi seachad rinn iad cuilm mhòr amhair là agus bliadhna. An ceann na h-ùine sin thill Cormacagus a bhean d'an àite féin, agus chaidh Alastair agus a bheanleò. Dh'fhuirich Cormac 'an Caisteal Righ Ceist, ach chaidhAlastair air ais gu àit' athar. An uair a chunnaic a mhàthaire chuir i fàilte mhòr air, agus rinn athair toileachadh mòr an144An Crochaire Lom-Rusgach.uair a chual e gu'n robh Cormac 'na Righ Òg Ceist. Rinnan Righ an so cuilm mhòr eile do dh'Alastair agus d'a bhean,agus do na h-uile 'bha mu'n cuairt air.Agus cha d' fhuair mise ach ìm air éileig, brochan 'ancraidhleig, brògan paipeir. Chuir iad an allt mi, 's theirigiad.