Cud, Cead agus Mí-Chead

Chud, Céad i n- chéad
Bhí rí fadó ann agus bhí triúr mac aige a dtugat siad
Cud, cead, agus míchead orthú - triúr clainne mac Rí na h-
dirruaídhe. Bhí siad lá amhain thíos ag a’ tráigh agus iad ag
imirt liathróid. Níor bh’fhada dhófa go bhfaca siad currach
a’ teacht orthú agus go ru feisniú dháreag urthí, iomrú da
cead urthí, agus bean amháin istigh ainntí, agus bhuail sí bos
ar a’ gcurrach agus chuir sí suas í go bhárr an áilt."
"Well," arsa Cud, ar seisean, "más bean uasal í, ní
labhró sí le fear a’ bith go labhró sí liom-sa."
Agus bhí siad uilig iléir ar a’ tráigh. Níor bheanna
sí g'aoin fhear a bhí ar a’ traigh go dtáinic sí acho fada."
le Cud."
"Well," ar sise la Cud, "a’ n-ímreóchá cluire cárd-
aí, a chud?" ar sise.
"Imreód," arsa Cud."
Chuir Cud cluif' urthí.
ímpí ’bith iarrhas tú, a Chud," ar sise, "geofa (sic)
tú anois é."
Níor bh’fhiú le Cud impí a chuir ar a’ mbean óg
ná labhairt urthí.
"Well, imreó tú cluir' eilí," ar sise.
Chuir sí cluire ar chud.
"Well, sé do chluire-sa anois é," arsa Cud.
"Ní beag duit a luaithe!" ar sise.
"Impí ’bith iarras tú anois," arsa cud, ar seisean,
"geofa tú é."
"Well," ar sise, "an impí atá mise goil a iarr-
aidh ort, mur mbéidh fhios m’ainm agus mo shlainniú ugud shal
a dtí lá agus bliain, caillhe tú do cheann agus do chiméad beata
Agus bhuail sí bos ar a’ gcurrach aríst agus amach
léithe ins a’ bhfaraige.
Thainic Cud abhaile agus chuir sé asna as (iosa as), agus
rinn an chathaoir dhá leith faoi.
"Mac rí faoi gheasaibh thú," ars an mháthair."
"Well, seadh," arsa Cud.
"Á, well," ar sise, "bíof misneach agud," ar sise, "dhian-
ha muidí long duit," ar sise, "agus beidh tú aba’ ar a
fáilt amach."
Agus rinn siad long dó, agus ghléas siad suas é, agus chuase
héin agus a bheirt dríothára ar fáirnis an bhean (sic) - go
bhfuíot siad fios a slainniú ná a h-ainm'. Bhí siad ag
imeacht go ru siad ag imeacht dhá mhí, go dtáinic siad suad
acho fada le cuisleán. Chainic cud an cuisleán.
"Níl fhios a’m," ar seisean, "cé tá ’n-a chómhnuí is-
tigh inseo?"
"Níl fhios a’m," arsa na driotharachaí.
"Well, mo ghann' (?) agus mo dhorn liom," ar seisean
"agus neart dí' (dia?) i dtalú liom, má téighim thart achoíche
go mbeidh ’fhios a’m cé tá ’n-a chomhnuí sa gcuisleán."
D’éirigh sé go léim árd-aigeantach agus chua sé i mullach
a’ cuisleáin, agus nuair a chua sé suas i mullach a’ chuisleán
chainic sé bean óg a’ cíorrú a cinn thíos ’n-a shuídhe ar
cathaoir óir."
"
léad fáilte agus sláinte rót, a Chud!" ar sise.
mbu h-é dhuit!" arsa cud."
Choul tú goil anois?"
D’innis sé dhuit gur chuir a leithide seo go bhean
cluire cárdaí air."
"Well, a chud," ar sise, "bí ag imeacht acho luath agus
tiúrthas do dhá chois tú, ná mur mbeidh," ar sise, "tá
fathach inseo agus tá sé ’teacht abhaile ar báll agus maró
sé thú, agus imi leat," ar sise, "acho h-aibheal agus thig leat!"
"Well, ní imeó mé," ar seisean, "go bhfeice mé
é.
Níor bh’fhada dhó - a bhí sé sa gcathair - go bhfaca
sé íochtar na Cathair a goil i n-uachtar, a h-uachtar a goil
i n-íochtar, go ru an sean-chrann a’ brisiú is a’ crann."
úr a’ snaidhmiú, go ru an giorrán bán a goil ar sgáth
na capóg is a’ capóg (sic) a’ drudim uaidhe.
"Muithighim," ars an fathach, "balú an Éireannaigh
bhréagaigh bhfadaigh inseo?"
"Ní Éireannach bréagach ná bradach mise," arsa Cud."
"Ní ar sgá' do sgéith) ná do láinne thainic mé ach ar sgá
mo sga’ agus mo lainne héin, le ceart agus córach a bhaint asat
gan aon cheart ná córach a thóirt duit."
a gan
lén áit a bhféach(f)a tú mé?" ar seisean le Cud.
"féach(f)a mé thú," arsa cud, "ar bord mo shoitheach
"Céin."
Chua siad amach suas agus rug siad grim caol cruaí ar
a chéilí ar bord luinge Cud. Agus an chéad fhásgú thug Cud
dó chuir sé go dtí n-a dhá ghlúin é, an dara fásgú go dtí
n-a dhá asgáil.
"Fód glas as do chionn, a bhodaigh," ar seisean
Bhuail sé buille air agus sgiob sé an ceann de."
"Mo sheacht grá thú, a chud!" ars an bhean óg. "Mise
dreithiúr," ar sise, "gon bhean a chuir an cuire cárdaí ort."
Agus fhill abhaile anois," ar sise, "agus caith(f)e mise dusta
(duiosta) púdair amach ar a’ bhfaraige agus beidh mo chuid
drithiúrachaí agus driothárachaí inseo ina móiméit a’ chloig. Agur
fhill abhaile. Tá an bhean sin," ar sise, "- bíonn sí trí
mhí i n-a h-eala, agus bíonn sí trí mhí i n-a cath
agus tá sí trí mhí i n-a bean óg. Agus anois," ar sise,
"tá sí trí mhí i n-a cat, agus fill abhaile go ceann trí mhí
ar sise, "agus cuideóidh mo chuid driotárachaí leat le fios
a h-ainm agus a slainniú ’fháil.
Thainic (ud abhaile agus chaith sé na trí mhí sa mbaile
agá n-a mháthair. Agus d’imi leis agus bhí sé ag imeacht agus a’ síor.
"
imeacht go ru éag imeacht thimpeall's dhá mé."
"Anois," ar seisean leis na driotharachaí, "tá sé i
n-am uguinn rud icínteacht fheiceál. Gabh (go) suas i mbárr
a' chrainn agus dearc uait go bhfeice tú a’ bhfeic(f)e tú rud
a’ bith."
Chuaidh an dá dhriothair suas agus ní fhacaidh. Agus chua
sé héin suas agus chainic sé cablach mór lointis a’ teacht.
"Well, mas a’ cuideachan liom atá s a’ teacht," ar
seisean, "is fearrde mé é, agus más a goil in m’aghaidh atá
siad, ní misde dhom iad," ar seisean.
Ach nuair a thainic siad acho fada la Cud, chuir siad
fáilte roimhe agus dúirt siad go ru siad a’ tíocht a’ cuideachan
leis. Agus d’imigh siad leófa insin, agus bhí siad a gal thart le
ileán, agus nuair a bhí siad a goil thart leis an ileán, mhuithigh
siad an-cheól agus siamsa istigh san ileán."
"Cuir isteach," ar seisean - an caiptín a bhí ar] na loing'."
is, "leath do chuid fear, agus cuirhe muidí isteach leath ar."
gcuid eilí, agus bhéartha siad a’ sgéal amach aguinn cé tá
san sean.
Chuir sé isteach iad agus dhiún fear a thainic amach."
"Well, bhfuil fhios agad cé rud a dhianhas tú," arsa
na fir a bhí ar na loigis strainséartha, chuir isteach dó
bheirt driothára, agus cuirhe mise (sic) isteach driothára héin, agus
ar ndó bhéartha siad sin amach sgéal uguinn."
Chua siad isteach agus níor thainic aon driotháir amach.
Well, nuair a mheas cud go ru siad ro-fhada istigh, chua
sé isteach é héin. Agus an chéad bheirt a casú leis bu dhiad
a dhá dhriotháir iad agus iad marú. Agus bhí achéinn' ucú - fir
Cud uilig iléir - marú. Rug sé ar a’ dá driothair agus sin sé
suas le n-a chéilí iad, agus bhí sé a gol as a gcionn. Agus níor
bh’fhada dhó go bhfaca sé bean a’ teacht air a ru gruag a
cinn a goil go dtí n-a dhá h-asgail, gruag a dhá h-asgail
a goil go dtí n-a básta, gruag a básta a’ sguabú féir is
uisge léithe; agus achuile fhiacail a bhí i n-a ceann bhí sé a’
dianú cáimín maide dhuith."
an p
coinnigh uaim amach, a sean-chailligh," arsa Cud, ar seisean.
"A' a chud," ar sise, "ní misde dhuit mé. Tá truaí ugum
duit faoi do dhá dhríothair, agus bhfuil fhios ugud cé rud a
dhianhas tú?" ar sise. "Má thigeann tú liom anocht, bhéartha má
lóisdín duit."
"Well," arsa cud, in’ inntinn, "cébrí chaoi abhfuil sí bainhe.
mé ceart aistí go maidin."
D’imi sí léithe thrí bhogáin, uisge, aibhneachaí léibhneachaí.
chaon tsórt, agus fud ’n-a dhiaidh, agus go dtainic sí ag creán. Agus
ar. Nuair a théighim-se anonn (pn an-íonn)
Muithighim a’ torann deas binn
"Ó Luan go Satharn
dhá bhuala i gcathair na mbeann.
bean a’ dianú máiste.
a’ tsliabh (tslíú),
sí Fuair mé héad an
Ní nead filí ná nead fia
Ach nead na gcúig ríach (?)
fear a chailliú amuich ar a’ tsliabh agus bhí
sé ann ná go ndearnaidh éinín nead i
gcroí a bhoise.
éin.
"Bhéarsaí de sean-a
(4) siar is aniar le bóithrí Balla
diar 's aniar le bóithrí Balla agus thart le
bun sliabh cárn
"Chur tuairisg a’ chailín a d’imigh uam agus d’fhágaí
m’inntinn cráití.
Thug sí an suar on fhlusé is ón fhidil ó
chuaichín Bhárr a’ tsléibhe
fada le rí eilí is na n-lungan chainic sé teach mór agus
seabhac thuas i mbárr a’ tsimiléir. Agus bhí éanachaí a
goil suas as a’ tsimléar agus an seabhac dhá slugú."
"Well, mo gunn' (?) agus mo doru liom," arsa cud, "ní
ghofa mé thart achoíche go bhfeice mé cé is brí go na h-éan-
achaí sin a bheith [a goil aníos as a’ tsimléar] agus gon tseabach
sin a bheith a’ slugú na n-éanachaí."
Chua sé isteach agus chainic sé cailín óg 'n-a suídhe ar
chathaoir, agus sgian aicí i n-a láimh agus cipín, agus í a’ baint piosa
gon chapín agus dhá ligint suas sa tsimléar, agus an seabhac dhá n-
ithe."
"Cé is brí gon obair seo?" arsa Cud.
"Tá," ar sise, "Rí Éile Is na n-lungan, tá iníon amhán
aige, agus seo é an fear a bhí leagthaí amach aige le n-a phós-
ú, agus bu bh’fhearr leis mise bheith aige ná iníon rí eilí (s
nanlgan agus chuir sé faoi gheasaibh é agus rinn sé seabhac de."
"Ó, i
Well," ar eisean, "réiteó mise é sin."
Bhí sé ag imeacht insin go dtáinic sé ’g insuí acho fada
le rí eilí is na n-lugan. Agus nuair a tháinic sé acho fada
le teach rí eilí is na n-langan, bhí beirt gaisgíocha insin agus iad
sinte ar a’ talú agus a’ bheirt a’ troid. Nuair a chainic Cud acho
fada leófa, bhí fear acú agus chainic sé uaide óir ar a bhásta
agus chua sé go mbaineat sé an atá - an t-uaireadóir-
de, agus nuair a chrom sé síos, an fear a bhí sínntí tharrain
sé a lámh (lán) agus bhuail sé Cud agus chuir sé ag
insuí seacht n-acra agus seacht gcoisteim uaidh é."
"Mo choinnsín," arsa Cud, "a mbeitheá-sa ar na
cosa, b’fhearr an fear thú na mise."
d’imigh leis agus d’fhág sé insin é, agus níor bh’fhada dhó go
dtáinic sé acho fada le fear beag
"Coul tú goil?" ars an fear beag leis.
"Tá mé goil ag Rí éilí is na n-ínngan," ar seisean,
"faoi dhéin buidéal iocsláinte."
"go bhfóiridh Dia ort!" ar seisean.
"Tuige?" arsa cud.
"Tá," ar seisean, "- má dearcann tú 'do dhiaidh, dhianha.
siad thú mar na fir a thainic as na long agus maró siad thú, ach."
ná dearc ’do dhiaidh chor a’ bith. Ach tiocaidh fear beag rót agus
beidh sé ’sinnim cheóil agus a’dianú chuile shórt, agus gearr an dá
lámh anuas de, agus ná dearc 'do dhiaidh. Agus gearr an ceann
de agus an muineal. Agus insin," ar seisean, "gofa tú acho
fada le Rí eilí is na n-lúngan.
Nuair a chuaidh cud gar go theach Rí eilí is na n-inngan,"
thainic an fear beag seo roimhe agus thoisigh sé a’ sinnim eeoil taobh
(tuíú)thiar go cud, agus níor dhearra Cud n-a dhiaidh, ach chua sé a'
gearrú díreach roimhe gur ghearr sé an dá lámh anuas gon
fear (sic) beag agus an claigeann, agus go dtáinic sé acho fada le
dorus halla Rí éilí is na n-lúngan. Bhuail sé buille ar a’
gcuaille córaic, agus níor fhág sé banú i muic, uan i gcaora,
shearrach i gcapall, gamha i mbó, leannú i mraoi, nar chrait
sé istigh san ileán.
"Coul tú goil?"
"Tá mé," ar sisean, "ag iarraidh buideal na h-íocthláinte
ort."
"Tá sé ag Béim," ar seisean. "Tá do bheirt driothair anois,
ar seisean, "n-a suídhe thiar ag a’ taobh (tuíú) eile gon tinídh
ain."
fada. Thionntaigh sé ar a chois agus chua sé acho
fada le Béim. Agus an chéad bheirt a chainic sé ’n-a shuídhe
ag a’ tinidh bu d’iad a bheirt driothára (iad.
"Ara," ar seisean, "a’ dtug sibh an cruitíneach lib?"
"Níor thug.
Chua sé agus thug sé an cruitíneach leis. Agus chua sé insin
acho fada leis a’ mbeirt - Cud - leis a’ mbeirt a bhí a’ troid.
"Cén t-ainm ná do shlainniú?"
"Bhéartha tú buille Borrb Créimeach orm-sa," ar seisean-
ars an gaisgíoch a bhuail é leis a’ gclonta."
"Well, caith(f)idh muid dhoil ag Rí eilí na lungan.
anois," ar seisean.
Agus chua siad síos aige agus d’iarr siad teach air.
"Well, tá teach amhuis insin thíos agus mur bhfuil sibh
ábalt' ar a fáilt," arsa Rí Éilí is na n-iúngan, "caith(f)idh
sibh dianú gan teach a’ bith."
Chua siad síos agus thoisigh siad le n-a dhá gclaimhe ar a’
teach amhuis, gur mhara siad chuile amhus ucú ach ceann amain-
Agus ars an ceann seo:
"Má ligeann sibh damh-sa (dú-sa) a bheith beó," ar seisean,
"glanha mé an teach daoíbh.
Chua sé agus tharrain sé amach cuile cheann go na h-
amhuiseachaí, agus ghlann siad a’ teach agus chuir siad síos tiní agus
chua siad insin suas ag Rí Éilí is na n-lungan.
"Bhfuil bia ugud dúinn?"
"Tá báicéaraí insin thíos ugum," arsa Rí dí nah-
langan, "agus thugat sé plúr daoibh na dhianat sibh gan é."
Chua siad síos agus d’iarr siad plúr ar a’ mbaicéaraí.
Dúirt an baicéaraí nach dtiúrthú. Bhuail siad buille ar a’
mbaicearaí agus chraith siad sé thonna plúir amach as tón a
briste, agus mhara siad é. Chua siad suas insin.
"Well," arsa Cud, ar seisean, "ó thárla go bhfuil mé ar
a’ gcois," ar seisean, "ní ghofa mé thart achoíche," ar seisean,
"go bhfeice mé a’ bhfuíghe mé na geasaibh baintí gon fhear
(sic) atá ins a’ teach, a bhfuil an bhean óg a’ tóirt bidh dhó.
Chua sé suas.
"Well," arsa Cud, ar seisean, "bhfuil tú abalt' ar mo
throid?"
"Tás (táim)," ar seisean, "Cé mhéad fear a theastuíonns
uait?"
"Tastuíonn uam," ar seisean, "trí chéad rom, trí chéad
’mo dhiaidh, trí chéad ar achaon taoibh duíom."
Agus chua siad in-treasa, agus ní ru fear innsean sgéala
san oíche nach ru marú ag cud."
"Well," arsa buille Borrb Créimeach, ar seisean, trathnóna
leis, "gofa mise in-treasa amárach."
a
chuaidh, agus d’iarr sé trí céad roimhe, trí chéad ’n-a dhiaidh
agus trí chéad ar achaon taoibh de. Agus ní ru fear innsean sgéil
le fáil trathnóna ucú.
-
Ach an méid a bhíof marú san oíche ucú bíot siad beó ar-
íst maidin lárnamárach.
"Well," arsa Cud, ar seisean, "ní ghofa mise abhaile anocht,"
go bhfeice mé cé tá dhá ndianú beó.
Chua sé acho fada leófa. D’fhan sé i méasg na
gcorp go dtí maidin, agus chainic sé seanbhean a’ teacht le
buidéal iocshláinte agus í ’cumailt an buidéal (sic) duíofa agus
dhá ndianú beó. Agus mhara sé an tsean-chailleach, agus bhí
siad uilig iléir marú insin.
Well, d’iarr siad ar Rí eilí is na n-langan a’ mbain-
heat sé na geasaibh gon fhear a bhí sa gcránn aige. dúirt
sé nach mbainhiú. Well, ní ru fear aige insin le cuir a’
-
troid le Cud ach fear a bhí sé ’thogail gon iníon - gaisgíoch.
Agus chuaidh Cud suas agus chuaidh an bheirt ucú a’ troid, agus ní
ru fuigeall buille ná béim ag fear a’ bith ucú ar a’
bhfear eilí trathnónaí.
Tháinic sé abhaile ag Buille Borb bréin."
"Cé chaoi ar éirigh leat, a chud?" ar seisean-
"Níl fuígheal buille ná béim ag fear aguinn ar a’ bhfear
eilí," ar seisean.
"Well, bhfuil fhios ugud cé rud a dhianas tú?" ar seisean, agus
"Gofa mise suas amárach," arsa Buille Borrb Créim, "agus gofamhine.
in-treasa liom, agus déartha mise go bhfágfa (bhfaca) an socrú ar a’
gcéad fear a thiocas isteach, agus beidh tusa ar a’ gcéad fhear.
Well, chua sé suas, agus níor thug sé cead gon ghaisgíoch seo
bhí ag Rí eilí is na lungan a chuid bróg a chuir air. A gcuireat
sé a chuid bróg air, bheadh (bhe') neart seacht gcéad fear ann
Agus á nígheat sé ’éadan ar a’ taobh (tuíú) ó dtuaidh gon teach,
bhe' neart trí céad fear ann. Agus níor thug sé am dó a
chuid butaisí chuir air, agus bhí sé 'ráit - "lig dom mo cuid
bútaisí chuir orm! lig dom m’éadan a níghe!" Níor lig. Agus
thainic (ud isteach.
"Well, fáca mise ar a’ tsocrú é," arsa Buille Borb préim."
"le na geasú (sic) bhaint gon fhear (sic) a bhí sa gcrann."
Agus bhain. Agus níor thúisge bhí na geasaibh baintí dhe-
nuair a thainic an gaisgíoch a bhí ar a’ tsimiléar agus chuir sé a
dhá láimh thart ar chud.
"Ní sgarha mise leat, a Cud," ar seisean, "go sgaraidh an
bás mé leat."
Bhí siad ag imeacht insin. Bhí anam rí eilí is na lángan
istigh ina gcrann. Agus bhí réithe istigh ins a’ gcrann, agus bhí lacha
istigh ins a’ réithe, agus bhí uf ag a’ lacha, agus bhí anam Rí bílí is
a
na n-lúngan istigh ins an uf. Agus bhí trí céad fear a’ tóirt
aire dhá anam, faitíos go marochaí é. Níor bh’fhada dó go
dtainic sé cho fada leis na rir a bhí a’ tóirt aire dhá anam, agus
bhí siad ag imirt liathróide. Agus tháinic Cud agus bhuail sé buille
ar a’ liathróid agus chuir sé amach as anc na ndaoiní é, agus lean
an t-arm insin iad. Agus thainic Buille Borrb Fréim agus bhuail sé
buille ar a’ gcránn agus rinn sé dhá leith gon crann. Nuair
a rinn sé dhá leith gon chrann, léim réithe amach as a’
gcrann. Bhuail sé buille ar ceann a’ réithe agus rinn sé dhá
leith go cheann a’ reithe. Agus léim lacha amach as bolg a’
réithe, agus nuair a bhuail sé buille ar a’ lacha, lig sí uf
sios ar a’ talú. Agus bhris siad an uf, agus bhí Rí Caí is na."
fhagamarí.
"Well," ars an gaisgíoch a bhí a’ troid go iníon rí eilí is,
na lungan, "ní sgarha mise leat, a chud," ar seisean, "go
sgaraidh an bás leat mé. Is cuma liom 'dtí a’ bhráith," ar
seisean, "céard a dhianhas iníon."
"Well," arsa Cud, "níl aon ghraithe ugum-sa dhaoibh.
Téirigh thusa," ar seisean, le Cuamhán Ruaí-gheal, "téirigh ag a’
mbean a bhí go do thogáil ar a’ tsimlear. Agus téirigh thusa," ar
seisean leis a’ ngaisgíoch a bhí ag rí eilí is na n-ínngan, "agus
pós í lan iníon)," ar seisean. "Agus chuille Borb préim," ar
seisean, "bíot sé i n-áit a’ bith - níl ’fhios a’m," ar seisean
"cén áit a gcuirhe mé é.
Níor bh’fhada dhó go dtainic spot duf as a chionn ins
an aér, agus thainic bean as."
"Mise," ar sise, "cat na síor-ínnse, cola gach aon
chuain, agus ní h-é go na mrá is measa."
ó!" arsa cud, ar seisean, "is ort-sa atá mé cur tuair
isg!" - breith grim urthí agus cuir a dhá laimh thart ’n-a thim."
peall, - "agus ní sgarha tú uam-sa," dhá tóirt abhaile suas
ag Béim, agus a’ tóirt a bheirt driothára leis agus an t-arm. Agus
thug sé an bhean óg leis, bhí siad suaimhneach sasta uaidh sin
suas."
Murachú!"
(?) Muracha beag
Bhí beirt driothárachaí fadó ann a dtugat siad Mur-
achú Beag agus Murachú Mór orthú. Tháinic Murachú Mór
d’ith sé sú-craobh (sú-crachú) Murachú beag (sic). Agus chua
Mada Rua go gcrochat sé é. Chua sé acho fada le gad."
"mbeannní dia dhuit," ars an gad."
go mbeannní dia agus Mhuire duit."
"Cál tú goil anois?"
"Tá mé ag iarraid gad a chrochfad (chrochú) Murachú mór
a d’ith mo sú-craéú aréir."
"Well, ní thig liom-sa dhoil leat," ars an Ghad, mur
as
bhfuí tú tua a ghearras mé."
Chua sé acho fada leis a’ tua."
mbeannní dia dhuit," ars an tua."
"mbeannní din agus Muire duit."