Góbach agus Donn

go
mé a’ ba
Dhin
isteach in
"Seadh
"agus an bhal
"Is
"Agus an bhuile
aduig a Chearail
deaca. Féirimeóir
"Do
máirtha. Braig.
fhán agus
gad sa n-áit di.
raibh. " 's m’at a’ sin ó n-athair..
"
aon an uain in a bhí in a chomhicil an uain
as a d
raibhin.
fol as
a bhacha ó’ sé dhi gus a’ fágh agus a
Bhí
síos fé
beag léi
é].
Bhí bean ann fudó bhainntreach, agus bhí beirt leanbh aice beirt sí raibh
mhac agus sé’n ainm a bhí ortha san obach agus donn. Bhídís goch aon bhfagh
lá a’ dul ar scoil agus trasna ’n chnuic a ghaibhídís a’ dul ar scoil ollamh
"Dúirt góbach lá lé donn go raibh sé chómh maith aige féin dul a’ trócai’
"try'-áil fhoirtiúin do féin anois. Thánadar abhaile an lá san bhuail sí
"fiodóga
scoil
"Seadh mháthair," ar sisean lé na máthair, "din lún bhóthair dom," ar sisean, "raghai’ bhfeaca
mé a’ 'try' áil m’fhoirtiúin dom féin.
Dhin sí dá bhulóig do, bulóg bheag agus bulíg mhór agus chuir sí a mullacht
isteach insa bhulóig mhóir agus a beannacht insa bhalóig bheag.
"Seadh, ar seisean, "ciaca ’s feárr leat an bhlóg mhór agus mo mhullacht ná
an bhulóg bheag agus mo bheannacht."
"Is mór a’ ní’ an bhreis ach go h-áirithe a mháthair," ar sisean "tógfai’ mé
an bhulóg mhór
Do thug sí dho an dá bhulóig ansan agus bailibh sé leis. D’imi’ sé
féin agus a’ dritheáir trasna ’n chnuic. Bhí tor geitrí ansan.
"Seadh ’nois" ar sisean lé donn, "má bím-se caillthe," ar sisean, "tairrig geithre
as a’ dtor geitrí seo agus má bheadh caillthe," ar sisean, "silfig trí braoín
ol as.
Bhuail sé bulach a chínn fé agus do dh’oscail an talamh agus chuai’ sé
síos fé talamh amach ar bhóthar mhín, réig, socair. Bhuail tig
beag leis ar thaobh a’ bhóthair agus bhí ghanna ’ge. Do dh’iarr sé lóisdín
a
Ní raibh éinne istig roimis ach seana-bhean. Dúirt sí leis
go bhfaghach. Dá mhuitheacht a dh’éini’ sé ar maidin bhí bhruicfeast
ollamh aice roimis. Do nig sé lá’ ’gus aghaig agus d’iarr sé
trócaire is cabhair ar dhia nú mar ur iarr do lig do
Bhuail sé chuige a ghanna agus ghaibh sé trasna ’n tslai’ agus
odóga beaga sléi’ bhí ansan agus bhí sé á marú. Is geáirr go
bhfeacai’ sé chuige an fear anáirde ar a chapall iallaite
agus an bhean óg ar dtaobh thiar do. Sula bhí mac ministir a bhí as chú
ansan raibh sé dul a’ cúrac lé triúr fathach a bhí ansan póc é
go bhfaghach sé ’nghean a’ Rí lé pósa, ní raibh éinn' eile lé pósa ann siot
’ci sin ach fear a bhuinfeach a’ ceann do’n dtriúr fathach ach í crann
d’fhiafrui’ sé dho mhac a’ mhinistir cé raibh sé dull. Dúirt mac, gceann
a’ mhinistir go raibh sé dul i gcúrac leis na fathaig.
"Agus déug a
"Cad a thúrfá dho’n té raghac tharat cheann?" ar sisean
"Túrfainn céud púint," ar sisean
"Agus fáine
"Túir dú-sa iad," arsa beach
feóla.
Do thug. Tháini’ sé ’nuas do na capall agus do phreab leat."
Góbach anáird' ar a chapall é fhéin agus a’ bhean óg agus níor agus i
" ar sisean
stadadar agus níor fhuaradar go gcuadar isteach ar fatha na
"
tseannrach. Ba mhaith a’ mhaise sin do fatha na teannrach. Ansan ach sé
a bhí an tor úr, an tor a’ fás, an tor fhí bhláth agus an tor ag e
aibhín.
"Agus chealagá
"Ceangail do chapall do’n gcrann san," arsan bhean óg, "go chluithe go
gcloisfimíd a’ teacht é siúd."
Do cheangail."
ag"
"Buail do cheann anso im’ ucht go fóil," ar sise, "bé go bhfuil codl [farais
ort."
Do bhuail agus thuit srumatáil chodlat air agus do tháini’ sí lé
na sisiúr agus bhuin sí mannta thiar amhach as a chuid gruaige león cú
as chúl a chínn. Do dh’fhíll sí agus d’fhuaig sí é agus bhuail sí síos ’n-a
póc é agus snáithín síoda casta air. Is geárr go gcualadar chúcha
an siot fuaim agus fotharam ’ge úrla na coille dhá shníomh, an
crann críona á raoba agus á bhrise ’ge athas mór na gcúig
gceann na gcúig mbeann, na gcúig mnell, na gcúig gcluasa
déug ar sile siar síos leis. Tháini’ sé suas
futh fuith" ar sisean, "faghaim blath an éireannaig ar a’ bhfóidín
fírinneach. Is mór é do chuid anuirthe is beag é. Do chuid
feóla anso," ar sisean, arsan fathach," ar sisean, "agus n’fheadar cad a dhéunfad
leat. Is mór liom do ghreim tú agus is beag liom do dhá ghreim
thú agus n’fheadar gud é’n chrí bháis a chuirfead ort
"Ní mbun aon tsásaimh atháin a thúirt duit," arsa Góbach," ar sisean
Ach sásamh a bhuint anuas do d’ easnuíocha má féidir é.
Ciaca’s feárr leat," ar sisean, "a bheith ag iomarscáil chruaig
chealagánta ar chealagán do dhá ghlún ná bheith a’ gabháil do
chluithe géura i mbun agus i mbárr easnuíocht ar a chéile
"Is fearr liom a bheith ag iomarscáil chruaig cealagánta," arsa
obach ar chealagán mo dhá ghlún, mar sé thaithíos ar na fathaí
fharrais na leanaí uaisle."
"Léun is duaig ort," ar sisean, "cá bhfuairis an uaisleacht?"
Seadh dhineadar araon ar a chéilig fé mar dhéunfach dhá
león cúthaig nú dhá tharbh buile nú dhá mhuc ala na
fianuíochta go rabhadar a’ gabháilt dá chéile dtí árd mhiúnn lae siar, bhí sínte
ombasa bhí sé fáilt ró-mhaith dho gobach agus do dh’éirig a’ spriodóigín
as a gciúnn anáirde.
"Mo ghraidhn tú gobaig," arsan spriodóg," ar sise, "is fada ó d’ mhná "Táim
caoínnte ná curtha síos anso thú agus éiríoch an fhuil uasal í anáirde
n-uachtar an uchta ’gat. Túir cor fé agus cuir dtí na dhá ghlún síos a chinne ric
’on talamh é, an tarna cor dtí bhásta a bhríste, an tríú cor go spórt a’
age mac
mneál agus buin a’ ceann do.
Chuir sé ana-mhisneach air nuair a chualai’ sé a’ cainnt í agus D’imig go
do dh’éirig an fhuil uasal i n-uachtar an uchta ’ge. Thug sé cor óg agus
fé chuir sé dtí na dhá ghlúinn síos ’on talamh é, an tarna cor ghiob an
sis'Ombasa
dtí bhásta a bhríste, an tríú cor go mneál.
a dhin
"An ceann díot olla-phéist ghrána," ar sisean
"Ná din," ar sisean, "agus túrfai’ mé leath mo ríochta dhuit go dtí lá mo lá is a
"ur iar
bháis agus mo ríocht ar fad ó lá mo bháis amach."
léi.
"Bei’ siad san is do cheann agam," ar sisean
Bhuin sé dho an ceann. Bhuin sé gad ar diseal agus chas sé ar ag an bhean
duathal
a é, tairrig sé trí na chluais isteach é is trí na raibh sé
agus fathach.
chluais eile amach é
"
istig anois is suíg agus bhuail sé chuige anáirde ar
thosach a’ chapaill é agus phreab an bhean óg ar a’ dtaobh thiar do bach.
d’imíodar agus do thánadar a’ triall ar mhac a’ mhinistir a
bhí sínte siar taobh a’ chlaoí agus a bholag anáirde i rith a’ lae ’ge.
ach fiteán
Tháinig óbach anuas do’n gcapall agus chuaidh mac a’ mhinistir
anáirde agus ceann an fhathaig aige ar thosach a’ chapaill. N’fheacaig
éinne riamh ach an a lumhabhann agus a bhí ansan agus an
spórt a bhí tímcheall a’ baile mhóir, ceann an fhathaig a bheith
age mac a’ mhinistir agus ’nghean a’ Rí bheith aige lé fáil lé pósa
D’imig góbach agus ghaibh sé trasna ’n tsléi agus mhairbh sé stropa
chuai’
fiodóg agus sé bhaile go dtí ’n seana-bhean. Do phrioc agus do
ghiob an tseana-bhean iad agus bhuail sí síos a’ pósta dho iad."
Ombasa chuai’ sé achodla dho féin agus d’éiri’ sé ar maidin agus do bhí
a bhruicfeast ollamh roimis dá mhuitheacht a dh’éini’ sé. Nig sé
Tá is aghaig. D’iarr sé trócaire cabhair ar Dhia nú mara
ar iarr do lig do. Rug sé ar a ghanna agus d’imi’ sé trasna ’n
tsléi. Is geárr go bhfeacai’ sé chuig’ é, mac a’ mhinistir, agus
an bhean óg ar dteabh thiar do aríst. D’fhiafhrui’ sé dho cá
raibh sé dull. Dúirt sé go raibh sé dul i gcúrach leis a’ tarna
fathach."
"Cad a thúrfá dho’n té raghach tharat cheann indin?" arsa
folach."
"Túrfainn dá chéud púint," ar sisean
do ghreim
"Túir dom-sa iad," arsa gobach
Do thug agus phreab sé anáirde ar a’ gcapall agus an bhean óg ar Seo chun
dteabh thiar do. D’imíodar agus níor stadadar agus níor fuaireadar tiar agus do
go gcuadar isteach ar fatha na tseannrach. Ba mhaith a’ mhuise a gciúnn
sin d’fhatha na teannrach ansan a bhí an tor úr, an tor a’ Mí
fás, an tor fí bhláth agus a’ tor ag aibiú. Cheangail sé a chapall curtha sí
in Éireóin
do chrann."
"Buail do cheann anso im’ ucht," ar sise, "go gcloisfimíd é siúd a’ shúl ós
"Amise agus
teacht. Ní thiocfai’ sé i gan ’ios
Do bhuail agus thuit srúmatáil chodlat air. Do tháini’ sí lé na cor fé
sisiúr agus bhuin sí mannta thiar amach ar bhúna bheit. D’fhíll cor dtí
sí agus d’fhuaig sí é bhuail sí síos ’n-a póca é agus snáithín síoda misneach
cast air. Seadh is geárr go gcualadar chúcha siot, fuaim fé agus do
fotharamh age úl na coille dhá shníomh agus a’ crann críona á tarna
raoba agus dá bhrise ’g athach mór na ch gceann na ar an
mbeann, na mneál, na sé gclunsa déug ar "Ná
"Agus mo bháir
sile siar síos leis. Tháini’ sé.
"Ní dhi," ar sisean, "go tú mhairbh mo dhritheáir is indé," ar sisean "agus mara cluas do
mbeach daoíreacht an adhmuid bheach sé insa chlíobhán fós," ar sisean, "agus ná bei’
Agus bhuin
raibh sé ach sé mbliana déug d’aos," ar sisean
"Ní mbun aon tsásamh atháim a thúirt duit," arsa fóba," ar sisean [chas sé
"N’fheadar," ar sisean, "gud é’n chrí-bháis a chuirfead ort. Is mór liom trí na
do ghreim tú agus is beag liom do dhá ghreim tú."
Seo chuin a chéil iad agus bhíodar a’ gabháilt dá chéile dtí tráthnúna
thiar agus do bhí sé fáil a’ lae air agus d’éirig a’ spriodóigín as
a gciúnn anáirde.
"Mo ghraidhn tú gobaig," ar sise, "is fada ód’ mhná caoínnte ná
a bheach d’ chúram
curtha síos anso thú agus is beag anso," ar sise, "ach mara
in Éireóinn-se agus mara gcaithfinn so fiona-mhúna i logaibh do
shúl ós na príochánaibh, ní bheach éinn' eile id’ chúram anso ach
mise agus éiríoch an fuil uasal i n-uachtar an uchta ’gat lúir
chor fé agus cuir dtí na dhá ghluín síos ’on talamh é, an tarna
cor dtí bhásta bhríste agus an tríú cor go mineál. Tháinig a’
misneach air nuair a chualai’ sé a’ cainnt í agus do thug sé cor
fé agus do chuir sé dtí na dhá ghluin síos ’on talamh é, an
tarna cor dtí bhásta a bhríste, an tríú cor go mneál
"An ceann díot olla-phéist ghrána," ar sisean
"Ná din," ar sisean, "agus túrfai’ mé leath mo ríochta dhuit go dtí lá
mo bháis agus mo ríocht ar fad ó lá mo bháis amach agus a’ t-each
chluas dearg donn agus seabhamara na séud agus a’ tslaitín druíochta
"Bei’ siad san is do cheann agam," ar sisean
bhuin
Bhuin sé dho an ceann agus do sé gad ar diseal agus do
dathal,
chas sé ar dul é thairrig sé trí na chluais isteach é is
trí na chluais eile amach é. Do bhuail sé chuige ar thosach
dhéadh ndin a’ lá déunach," ar sisean, "agus is fearra dhuit dul ann," ar sisean, "beig na ’n dín
h-aon chúntas agat," ar sisean "raghai’ mé agus túrfai’ liom do chapall," ar sisean "bpósa
D’imi’ sé agus thug sé leis a chapall agus bhuail sé air an iallait. "Cist
Chuai’ sé ’náird' air agus bháinín ar dtaobh thiar do. D’imi’ sé féin bhí a
agus do chuir sé an cló chéudn’ air bhí an dá lá roimis sin agus do domha
dtaoí
ghaibh sé chuin a’ bula agus do gheárr sé an bula ar fad."
agus druí
"By Gorr leat-sa seadh ’n bhean," ars iad san.
agus dó
"Ó má’s liom," ar sisean, "bíoch sí ’gaibh-se."
Bhí san go maith. Bhí ’n bula geárrtha agus ní raibh a’ fear lé
fáil a gheárr a’ bula. N’fheadair fiúnn cad a dhéunfach sé ansan
ansan
Chuir sé ar dhá crann dir a’ dá chócaire agus an bhean. Do thuit a’
ar
bean dtí duine ’ca. Seadh bhí ’n pósa lé déunamh ansan agus
an dínnéar, cathtaí an dínnéar an uair sin seara le
ndintaoí aon phósa. Bhí gairm-scoile ’mu’ age fiúnn chuin ná
teacht ar a’ bpósa. Bhí goch éinne bailiú chuin teacht ar a’ cuir
agus do
ar sisean
bpósa. Istoídhche bhíoch a’ dínnéar ann an uair sin.
"A’ raghair-se ar a’ bpósa," arsan t-úcaire beag leis an slí
ria
caire mór.
"Ó níl ao’ bhaol ná go raghad-sa ar a’ bpósa," ar sisean, "a’
aon
raghair féin ann?"
"Dhere ná raghad ná ar a’ bpósa," ar sisean
ao
Seadh bhí san go maith. Istoídhche lar na máireach do bhí
"Seadh cad a thúrfá dho’n tá raghach tharat cheann indiu," arsa
Gobach."
"Túrfainn trí chéud púint," ar sisean
"Túir dú-sa iad," arsa Góbach
Do thug. Tháini’ sé anuas do’n gcapall agus phreab óbach anáirde
ar a’ gcapall agus an bhean óg ar dtaobh thiar do. Níor stadadar agus
níor fhuaireadar dtí go gcuadar dtí fatha na tseannrach Maith
a’ mhaise sin d’fhatha na teannrach. Ansan a bhí an tóir úr an
tor a’ fás, an tor fhí bhláth, sa cor ag aibiú. Cheangail sé a
capall do chrann.
"buail do cheann anso go fóil, ar sise, "im’ ucht," ar sise, "tán tú tuirseach
ar sise, "lé dhá lá.
Do bhuail agus thuit srúmatáil codlat air. Thairrig sí chúiche a
sisiúr as a póca stad a pheaidí - agus bhuin sí mannta thiar
amach as bhúna chusóige. Dh’fhíll sí agus d’fhuaig sí é agus do bhuail sí
síos ’n-a póca agus a snáithín síoda casta tímcheall air. Is
geárr go gcualadar chúcha siot, fuaim, fotharam, ’ge athach mór
na sé gceann, na sé mbeann, na sé mneál na sé gclasa
déug ar sile siar síos leis.
"Ná ra’ chéud agus na ra’ míle fáilthe anso rút," ar sisean, "a
óbach díthreóig ó Éirinn. Is mór é do chuid fheóla agus is beag
do chuid ainirthe agam-sa tráthnúna. N’fheadar gud é’n
crí bháis a chuirfead ort," ar sisean, "Is mór liom do ghreim tú agus beag liom so fiona-mh
do dhá ghreim tú. Is dócha go tú a mhairbh mo bheirt dritheárr," ar sisean chúram. Do
"Ní mbun aon tsásamh atháim a thúirt duit," arsa gbach," ar sisean "agus cuir dtí
"agus sásamh a bhuint anuas do d’ easnuíocha má’s féidir é. Bhásta bhrí
Do dhineadar araon ar a chéilig fhé mar dhéunfach dá í. Sin
liún cúthaig nú dhá tharbh buile nú dhá mhucala na agus ’on talamh
fanuíochta nú dhá sheabhac na faille Fuaire go seasóch úbhal nú mneál.
airne nú iniúin cheártan anáirde ar go h-aon ribe dhá
"Agus seadh
bhféusóige araon lé buile agus lé h-áiricéin chuin a chéile. Dhinidís talamh" ar sisean. "Ná
bhog do’n talamh chruaig, agus talamh chruaig do’n talamh bhóg. A bháis agus mo
Thairrigídís toibreacha fíor-uisge aníos trí chroí na gclocha dear do
glasa ’níos, an fóidín gabhaig a dh’imíoch ó chois duine ’ca ní caill
bugaithe
stadach sé trí churraithe sléithe, báite go mbuineach. Tá
sé an lao druimion bhuí as a’ mbó dhruimion uaithne ná bí
feacaig aon tarbh ’n-a súile riamh rogha ’ge a bheith ínnte nú na
aiste. Bhíodar a’ gabháil dá chéilig is bhí ombasa an lá ’ge diseal. Ca’
á dh’fháil ar Góbach agus do dh’éirig a’ spriodóigín as a gciúnn a na chluais
anáirde, spriodóigín, Bhuí mhín, dearg, do mhuínntir
"Agus go dtáim
shúileabháin ó Éirinn
phreab m’
"Dhere mhuise mo ghraidhn tú gobaig," arsan spriodóg, taobh
"Is fada ód’ mhná caoínnte ná curtha síos anso thú agus is beag lumh
a bheach id’ chúram ach mar an éireóinn-se agus go gcaithfinn beith
ceann.
-
sin.
ná’n
"
An cat déunach a bhí ar a’ bhféinn.
di].
"Tá dhá raibh fiúnn agus fianna go moch a’ sealag i ngleann na
úl dearcaig fiúnn an éilit mhaol gur ghile í ná’n
teachta ar chraoíbh agus ba luath í ná’n síoguí ar chaidhn is lig
a fead ar bhrann agus ar sceól i gan ’ios do chách i dtig an oíll agus
an sa treóir ar an eilin mhaol. Ar dhul d’fhiúnn fé’n
anoch n’fheadair sé cé raibh soir sochus sian. D’imig
únn ar a lúth soir agus a’ dá choin ar a lúth siar a’ lorg
"Ní raibh fir
an ca
na h-éilit óige go dian dian i sliabh cuillion go dian réig
N’fheadair fiúnn ansan cá raibh sé ag imeacht ach bhí sé ag an
imeach dtí go gcuai’ sé ar bhruach locha léin. Ansan a chualai’ mbí
sé an bhean ag gol ba bhreághtha gol a chualai’ sé riamh."
"bé do chéile leamhain a fuair bás a bhean," ar sisean, "t-inghean sgoil
tláth nú do mhac séin fé ndeara dhuit féin bheith a’ sile chómh
cnán
géar?"
"Ní h-é a na bhfann," ar sise, "ach a’ fáinne caoín a bhí ar mo ciac
mhéir a dh’imig leis a’ dtreabh sian agus cuirim-se fínn," ar sise, "ná
deasa fé bhun do chínn an fáinne caoín a thúirt tharnais chúl
nú tú féin a thuiteam leis a’ dtreabh sinin.
Ansan do nucht a lae agus a chneas age [iúnn. Do chuardaig shuíod
sé an luch bin í ’n treabh siamsa f’ trí fí dhó agus arís uair
má seacht. Ar theacht do Rí na bhfiann tharnais dhin do sionúir Muc
go
caithte liath a leat i n-iasg agus a leath ’n-a duine. Bhí sé ar sise
ansan agus a’ méid a bhí i n-iasg do a bhreith chuin na farraige Rí i
agus a’ méid a bhí ’n-a dhuine á thúirt chuin na talún. N’fhéudfach dréi
ans
sé dul ná teacht."
agus
Bhí na fiain a’ lorg Fiúnn ansan ar feag seacht lá," ar sis
seacht dtráth agus seacht n-oídhche. Ní rabhadar á dh’fháil.
Rí na bhfiann athú ar iarraig," arsa diarmuid," ar sisean "agus is ciach
a
linn mar tú."
ós."