Cathal O Cruachan & Buachaille na Greighe
Scotland
- Archival Reference
- SSSA/TA/AT302/013
- Date
- 1910
- Item category
- Book
- Aarne-Thompson index
- AT0302: The Ogre's (Devil's) Heart in the Egg
- Languages
- Scottish Gaelic
- English
- Collector
- Rev James Macdougall
- Narrator source
- Unknown
Archival Reference
SSSA/TA/AT302/013
School of Scottish Studies FTFL
Transcript
AICATHAL O' CRUACHAN AGUS BUACHAILLENA GREIGHE.BHA Cathal O' Cruachan agus Buachaille na Greigheann uair-eigin roimhe so.Thachair iad air a chéile, agus chuir iad geall airson camanachd. Bha a' chamanachd ri seasamh trilàithean, agus aig ceann na tìm sin bha an t-each a b'fhearr 's a' ghreigh aig Cathal ri 'fhaighinn na 'mbuidhneadh e, agus a' bhean aige r'a tabhairt doBhuachaille na Greighe na'n cailleadh e.Choinnich iad air a' cheud là, agus bhuidhinn CathalO' Cruachan. Choinnich iad a rìs an dara là, aguschaill Cathal O' Cruachan, agus bhuidhinn Buachaillena Greighe. Air an treas là chaidh iad ris a' chluichaon uair eile, agus chuir iad an là glé theth, achbhuidhinn Cathal, agus chaill am Buachaille.An sin thubhairt Buachaille na Greighe ri Cathal:"Tachair orm-sa am màireach aig a' leithid so de dh'àite, agus gheibh thu na h-eich a chur seachad ort."Mu'n d' fhalbh Cathal 's a mhaduinn, thubhairta bhean ris: "Cuimhnich nach gabh thu gin de nah-eich gus an tig loth pheallagach, odhar, a bhitheasair dheireadh orra uile."Choinnich iad, agus chuir Buachaille na Greighe nah-eich seachad air a bheulaibh; ach cha do ghabh eh-aon diubh, gus an d' thàinig an loth pheallagach,odhar, a bha air dheireadh. An sin thubhairt e:"Is e so mo roghainn de na h-eich, agus an uair58FOLK TALES AND FAIRY LORE.a rug e oirre, dh'fhalbh e dhachaidh, làn-thoilichteleatha. Ach mo thruaigh léir! cha b' fhada a mheale a sholas. An uair a ràinig e dhachaidh, dh'innis iadda gu'n do ghoid Famhair a bhean an uair a bha eair falbh. Bhòidich e nach rachadh poll à 'bhròigno lub á 'osan gus am faigheadh e a bhean, air-neogus an cailleadh e a bheatha 'san oidhirp.An camhanaich na maidne thog e air, agus bha efalbh, gus an robh dubhadh air a bhonnaibh, agustolladh air a bhrògan, na h-eòin bheaga, bhuchallach,bhachlach, bhàrra-bhuidhe a' gabhail mu thàmh ambun nam preas 's am bàrr nan dos, na h-easaganlughach, laghach, mar a b' fhearr a thaghadh iad féind' a chéile; ach ged bha iad-san cha robh Cathal O'Cruachan. Chunnaic e tigh beag soluis fada uaith,ach ged b' fhada uaith e, cha b' fhada ga ruighinn e.Ciod an tigh a bha aige an so ach tigh Madadh naMaoile Móire. Thubhairt am Madadh còir: "AChathail O' Cruachain, a dhuine bhochd, chaidh dobhean bhòidheach seachad an so an raoir aig anFhamhair Mhór air a ghualainn.Fhuair e gabhail aige gu math leis a' Mhadadhchòir, na'n deanadh sitheann fhiadh agus earb, feòilchaorach agus mhult, gu leòir de bhoicionn ghabharfodha agus de chraicionn chaorach thairis air sin.Chaidil e cho socrach 's a rinn e riamh. 'N uair a dh'éirich e 's a' mhaduinn, fhuair e deagh ghabhail aigeleis a' Mhadadh agus 'n uair a bha e 'gabhail beannachd leis, thubhairt e ris: "Ma thig càs no éiginn ortam feasd, anns an dean luathas chas feum dhuit,cuimhnich orm-sa, agus bithidh mi ri d' thaobh."Bha e a' falbh gus an robh dubhadh air a bhonnaibhagus tolladh air a bhrògan, na h-eoin bheaga,bhuchallach, bhachlach, bhàrra-bhuidhe a' gabhailmu thàmh am bun nam preas 's am bàrr nan dos; nah-easagan lughach, laghach, mar a b' fhearr a60FOLK TALES AND FAIRY LORE.thaghadh iad féin d' a chéile; ach ged bha iad-san, charobh Cathal O' Cruachan.Chunnaic e tigh beag soluis fad' uaith, ach ged b'fhada uaith cha b' fhada 'ga ruighinn e.Chaidh e stigh, agus gu dé bha an so ach tigh SeabhagChreag na Sgeilpe. Thubhairt an t-Seabhag ris: "Adhuine bhochd, chaidh do bhean bhrèagh seachad anso an raoir aig an Fhamhair Mhór air a ghualainn."Fhuair e gabhail aige gu math le Seabhag Chreag naSgeilpe na'n deanadh eòin ruadha, 's tàrmachain,liath-chearcan, is gach seòrsa eun a b' annasaiche nachéile sin. Chuir an t-Seabhag a laighe e, air dùniteag a thàinig thairis air."Caidil thusa gu socair, a Chathail O' Cruachain;is fear-faire furachail Seabhag Chreag na Sgeilpe,"ars i.Chaidil e gu socrach, agus 'n uair a dh'éirich e's a' mhaduinn, fhuair e gabhail aige gu math, leis ant-Seabhaig. 'N uair a bha e a' falbh, thubhairt i ris:"Ma thig càs no éiginn ort am feasd anns an deandà sgéith luath, làidir, feum dhuit, cuimhnich orm-sa,agus bithidh mise ri d' thaobh.Thog e an sin air, agus bha e a' falbh gus an robhdubhadh air a bhonnaibh, agus tolladh air a bhrògan,na h-eòin bheaga, bhuchallach, bhachlach, bhàrrabhuidhe a' gabhail mu thàmh am bun nam preas 'sam bàrr nan dos; na h-easagan lughach, laghach, mara b' fhearr a thaghadh iad féin d' a chéile; ach ged bhaiad-san, cha robh Cathal O' Cruachan. Chunnaic etigh beag soluis fad' uaith, ach ged b' fhad' uaithe, cha b' fhada 'ga ruighinn e.Chaidh e stigh, agus gu dé bha so ach tighDreathan-donn Sruth an t-Siubhail. Fhuair e ashuipeir o an Dreathan de phronnaig arain aguschàise. Chuir e laighe e ann an dùn cóinnich, a bhacho socrach aige ri leabadh iteag na Seabhaige.62FOLK TALES AND FAIRY LORE.Air an là màireach 'n uair a bha e 'gabhail beannachd leis, thubhairt e ris: "Ma thig càs no éiginn ortri d' thìm, anns an dean mise feum dhuit, cuimhnichorm-sa, agus bithidh mise ri d' thaobh."Air feasgar an là sin ràinig e tigh an Fhamhair.'N uair chunnaic a bhean e, thubhairt i ris:"Feumaidh tu dol am falach, oir marbhaidh amFamhair thu, cho luath 's a thig e." Chuir i an sinam falach e cho math 's a dh'fhaodadh i.'N uair a thàinig am Famhair as a' Bheinn-sheilge,agus a chaidh e stigh, thubhairt e: "I! Ho!Hothagaich! tha mi a' faireachdainn fàile arrabhalaichan so an nochd." "Cha'n eil ann ach eun a thug ancat a stigh 's a tha mise a' ròstadh."'N uair a chaidh am Famhair a laighe, thòisich a'bhean ri ràdh ris: "Cha ghabh thu marbhadh leis cholàidir 's a tha thu." Cha ghabh mi marbhadh leleum orm féin aghaidh ri aghaidh," ars am Famhair."Ach am faca thu an stoc a tha mach mu choinneamhan doruis? Tha caora am broinn an stuic, agus thaeun am broinn na caorach, agus tha ubh am broinn aneòin: agus co fhad' 's a bhitheas an t-ubh slàn, thamo bheatha-sa tèaruinte.Dh'éirich am Famhair 's a' mhaduinn, agus thog eair do'n Bheinn-sheilge. Cha bu luaithe a chaidh eas an t-sealladh thar gualainn na beinne na bha Cathala mach leis an tuaigh. 'N uair a sgoilt e 'n stoc, leumcaor' air falbh as le luathas mór. Sheall e as a déidh,agus chunnaic e nach robh ann ach faoineachd dhadol 'ga ruith. An sin thubhairt e ris féin: "Nach bumhath an so Madadh na Maoile Móire, agus mu'ngann bha am facal a mach á 'bheul, bha 'm Madadham broilleach na caorach. Thàinig e leatha, agus dh'fhàg e i eadar a chasan. Dh'fhosgail Cathal an sina' chaora, ach cha bu luaithe a rinn e sin na leum euna mach aisde, agus a sgiath e air falbh. Thubhairt e64FOLK TALES AND FAIRY LORE.an sin ris féin: "Nach bu mhath an so SeabhagChreag na Sgeilpe.Mu'n gann bha 'm facal a mach as a bheul, thàinigan t-Seabhag chòir, agus thug i air ais an Calmanmarbh, agus dh'fhàg i aig a chasan e. Cha bu luaithea dh'fhosgail Cathal an t-eun na thuit ubh a machas, agus rol e stigh do chàrn mór chlach a bha dlùthdo'n àite.Ghlaodh an sin a' bhean ris: "A Chathail O'Cruachain, greas ort: tha am Famhair an déidh tighinnthar faobhar na beinne a' gabhail gach sligh' a'sgiorra na chéile. An sin thubhairt Cathal: "Nachbu mhath an so Dreathan-donn Sruth an t-Siubhail,"agus mu'n gann a thubhairt e 'm facal, sud anDreathan a stigh do'n chàrn, agus a mach thàinig e,is an t-ubh aige 'na ghob. Cha mhòr nach robh amFamhair aig an Dreathan cho luath ri Cathal O'Cruachan. Ach shin an Dreathan an t-ubh doChathal, chuir e fo bhròig e, agus bhrist e e. Chaluaithe a bhrist Cathal an t-ubh na thuit am Famhairmarbh an taobh a stigh do leth-cheud ceum dha.Dh'fhuirich Cathal O' Cruachan agus a bhean anoidhche sin an tigh an Fhamhair. Air an ath lathathug iad leò gach òr is airgiod a bh' ann. Thug iadleò, mar an ceudna, Dreathan-donn Sruth an t-Siubhail,Seabhag Chreag na Sgeilpe, agus Madadh naMaoile Móire. Agus an uair a ràinig iad an dachaidhféin, rinn iad cuilm mhór, thlachdmhor dhoibh féin,d' an coimhearsnaich, is d' an càirdean.'N uair a theirig a' chuilm, thubhairt am Madadh:"Feumaidh sinne 'bhi falbh."Ach thubhairt Cathal: "Cha bhi." "Feumaidhmise falbh co dhiùbh," deir am Madadh, "oir bithidhmo thigh air a robadh aig sionnaich, aig feòcullain, isaig taghain. Thubhairt an t-Seabhag: "Feumaidhmise falbh cuideachd, oir bithidh mo dhachaidh air66FAIRY TALES AND FOLK LORE.a robadh aig feannagan, 's aig fithich. Agusthubhairt an Dreathann: "Bithidh mise 'falbh ancuideachd mo chàirdean, o'n tha iadsan làidir agusmise lag. Bithidh iad 'nan cuideachd dhomh air ant-slighe. Thubhairt an t-Seabhag ris: "Leum anàird cùl mo dhà sgéithe, agus cha bhean eun eile dhuit,gus an ruig thu dhachaidh."Ghabh an sin Cathal O' Cruachan an cead càirdeilr'a chàirdean. Dhealaich mise riu aig an dorus, agusthug mi dhachaidh orm.