Mac Righ Eirinn

I.MAC RÌGH EIRINN.BHA aon mhac aig righ Eirinn, 's bha e fìorthoigheach air a bhi' sealgaireachd. Bha e là'sealgaireachd, agus mharbh e fitheach mòr,dubh. Thog e 'na làimh am fitheach, agus dh'amhairc e air. Bha fuil a' tighinn a ceann anfhithich far an deachaidh an luaidh ann, agusthubhairt e ris fhéin, "Cha phòs mi té gu bràthach té 'bhios a falt cho dubh ri iteagan anfhithich, agus a gruaidh cho dearg ri fuil anfhithich."Chaidh e 'n sin dhachaidh feasgar, agus thu­bhairt 'athair ris, "An d' rinn thu sealg mhathan diugh?"Thubhairt an gille ris, "Cha d' rinn; cha domharbh mi ach aon fhitheach. Thubhairt mirium fhéin nach pòsainn té sam bith nach biodha ceann cho dubh ri it' an fhithich, 's a gruaidhcho dearg ri fuil an fhithich."Thubhairt 'athair an sin ris, "Cha'n 'eil echo furasd' a leithid sin fhaotainn."Thubhairt an gille, "Falbhaidh mi air feadhgach àite dh'fheuch am faic mi a leithid."Thubhairt 'athair, "Tha thu gòrach dol a'dheanamh a leithid sin."4Mac Rìgh Eirinn.Thubhairt a mhac, "Tha sin 's a roghainna bhi dha; falbhaidh mi co dhiubh."Dh'fhàg e 'n sin beannachd aig 'athair, 's dh'fhalbh e. Mar bha e 'gabhail air 'aghaidh 's a'deanamh forfhais mu 'leithid fhuair e fios c'àitan robh a leithid ri 'fhaotainn, agus dh'fheòruiche c'àit an robh i. Thubhairt iad ris gu'm bunighean do rìgh an domhain mhòir i, gu'n robhtriùir pheathraichean ann, agus gu'm b' ise 'n té'b' òige dhiubh. Ghabh e air 'aghaidh an sin,agus ràinig e ceàrdach anns an robh gobhainnag obair, agus bhuail e 'n dorus. Dh'fhosgailan gobhainn an dorus, agus thubhairt e ris,"Oh! thig a-stigh; 's e duine sona 'bhiosannad."Thubhairt an gille, "Mata, cha'n eil 'fhiosagam fhèin co dhiubh. Cia-mar tha 'fhiosagad gu'm bi mi sona?""Innsidh mi sin duit," ars' an gobhainn."Tha mise 'g obair an so air snàthaid mhòir,agus dh'fhairlich orm an crò a chur ìnntegus an do bhuail thusa 'n dorus; an sin chaithagam air a' chrò a dheanamh air an t-snàthaid.Suidh agus innis dhomh do naigheachd. Cia asa thainig thu, agus co thu?"Thubhairt an gille ris, "Is mac do rìghEirinn mi."Thubhairt an gobhainn ris, "C'àit am bheilthu 'dol?"6Mac Rìgh Eirinn.Thubhairt an gille ris, "Innsidh mi sin duit.Chuala mi iomradh air nighean rìgh an domhainmhòir, agus tha mi falbh air a tòir los gu'm faicmi sealladh dhi, agus gu'm bruidhinn mi ri h­athair dh'fheuch an toir e dhomh i ri 'pòsadh.""U!" thubhairt an gobhainn, "tha fios gu'mfaigheadh mac rìgh Eirinn nighean rìgh andomhain mhòir. Dh'innis mi dhuit cheanagu'm biodh tu sona. 'S ann do rìgh an domhainmhòir a tha 'n t-snàthad air am bheil mise 'gobair; agus gheibh thu 'n t-aiseg am màireachleotha, agus bruidhnidh mi-fhéin air do shoniad a thoirt duit an aisig. Bithidh tu còmhlarium fhéin a nochd, agus cha bhi dìth bidh noleap' ort."Chuir e seachad an oidhche sin gu sunndach,gasda leis a' ghobhainn. An là'r na mhàireachthàinig bàta rìgh an domhain mhòir a dh'iarraidh na snàthaid, agus bhruidhinn angobhainn riù iad a thoirt an aisig don òganachud. Thubhairt iad gu'n d'thugadh. "Thasinn anabarrach toilichte gu'n robh an t-snàthaddeas 'n uair a thàinig sinn," ars' iadsan, "'s nachruigeamaid leas a bhi 'feitheamh air a son."Dh'fhalbh iad an sin agus thill iad dhachaidha dh'ionnsuidh tigh rìgh an domhain mhòir,agus thug iad an t-snàthad do'n rìgh. 'N uaira chunnaic an rìgh mac rìgh Eirinn dh'aithnich8Mac Rìgh Eirinn.e nach buineadh e do'n àite, agus dh'fheòr­uich e dheth gu 'dé 'bha dhìth air. Thubhairtan gille ris gu'n d'thàinig e 'dh'iarraidh té dena nigheanan aige gu 'pòsadh.Thubhairt an rìgh ris, "Co leis thu 's cia asa thàinig thu? Feumaidh gu bheil thu de dh'inbhe na's urramaíche na tha mise 'smuain­eachadh 'n uair a tha thu air tighinn a dh'iarraidh mo nighinn-sa."Thubhairt an gille ris, "Is mise mac do rìghEirinn."Thubhairt rìgh an domhain mhòir, "Bha mismuaineachadh gu'n d'thàinig thu urramachmu'n iarradh tu mo nighean-sa. Gheibh thumo nighean; ach tha trì nithe agad r'a dhean­amh mu'm faigh thu i."Thubhairt mac rìgh Eirinn ris, "Ni mi nanithe sin ma's urrainn domh"; agus dh'fheòraiche gu 'dé na nithe a bh' ann.Thubhairt an rìgh ris, "Tha bàthaiche mòragam airson cruidh, agus tha seachd lànaineanann, agus tha thu ri gach salachar a th' ann achur a-mach an diugh, agus feumaidh e 'bhi choglan 's gu'n ruith ubhal òir o'n dàrna ceann guruig an ceann eile."Thug an rìgh e 'dh'ionnsuidh a' bhàthaiche,'s leig e fhaicinn da e. Thòisich e 'n sin air aghlanadh a-mach, agus mar a chuireadh e 'mache thigeadh a dhà uiread a-stigh. Bha e 'g obair10Mac Rìgh Eirinn.air an sin, 's e 'ga shàrachadh, 's cha b' urrainne 'ghlanadh, agus thubhairt e ris 'fhéin, "B'fheàrr leam nach d'thàinig mi riamh a dh'iarraidh nighean rìgh an domhain mhòir."Mu dhà uair dheug a là thàinig triùir nighean­an an rìgh an rathad a ghabhail sràid, agus thu­bhairt an té 'bu shine ris, "Tha thu 'gad shàr­achadh, a mhic rìgh Eirinn.""Tha," ars esan."Na'n soilinn," ars' ise, "gur h-ann air mothòir-sa 'thàinig thu chartainn am bàthaiche airdo shon."Thubhairt an té mheadhonach an ni ceudna,agus thubhairt an té òg; "Co dhiubh is ann nonach h-ann air mo thòir-sa 'thainig thu cartaidhmise 'm bàthaiche, 'mhic rìgh Eirinn." An sinthubhairt i, "Cart, cart, a chromain, cuir a-mach a shluasaid." Chaidh am bàthaiche achartadh an sin gu grinn gus an ruitheadh ubhalòir o cheann gu ceann deth. Thill triùir nigh­eanan an rìgh, agus dh'fhàg iad esan aig a'bhàthaiche.An là sin fhéin thàinig an rìgh a 'dh'ionn­suidh a' bhàthaiche, agus thubhairt e, "A mhicrìgh Eirinn, am bheil am bàthaiche glan?""U! tha," arsa mac rìgh Eirinn."Tha mi ro bhuidheach dhiot cho glan 's arinn thu e," ars' an rìgh.12Mac Rìgh Eirinn.Thubhairt mac rìgh Eirinn an sin, "Amfaigh mi 'nis do nighean?"Thubhairt rìgh an domhain mhòir, "Thatuilleadh agad ri 'dheanamh am màireach.Tha 'm bàthaiche agad ri 'thubhadh ammàireach le iteagan ian. Bithidh bun gachiteig a-stigh 's a bàrr a-mach. Bithidh aonsnàthainn suarach sìoda cumail dìon a dhromaris an tigh."Thubhairt mac rìgh Eirinn, "An toir sibh-fhéin dhomh na h-iteagan?""Cha toir," ars' an rìgh; "ach feumaidh tu-fhéin an trusadh anns gach àit am faigh thu iad."An là'r na mhàireach thòisich e air trusadhnan iteag feadh a' chladaich. 'N uair a thrusadhe làn an dùirn, 's a chuireadh e air a' bhàthaichee thigeadh oiteag ghaoithe, agus sguabadh eair falbh e. Thubhairt e ris fhéin, "B' fheàrrleam nach d'thàinig mi riamh a dh'iarraidhnighean rìgh an domhain."Mu dhà uair dheug a là thàinig triùir nigh­eanan rìgh an domhain a ghabhail sràid anrathad a bha e. Thubhairt an té 'bu shinedhiubh, "A mhic rìgh Eirinn, tha thu 'g adshàrachadh fhéin a' tubhadh a' bhàthaiche.Na'n saoilinn gur h-ann air mo thòir fhéin athàinig thu thubhainn am bàthaiche air doshon. Thubhairt an té mheadhonach an ni14Mac Rìgh Eirinn.ceudna. Thubhairt an té òg, "Co dhiubh is annno nach ann air mo thòir-sa 'thàinig thu, 'mhicrìgh Eirinn, tubhaidh mise 'm bàthaiche air doshon." Chuir i 'làmh 'na pòca, 's thug i 'machfeadag, agus shéid i 'n fheadag; agus thàinigna h-eòin agus chrath iad iad-fhéin os ceann a'bhàthaiche, agus bha 'm bàthaiche air a thub­hadh le iteagan nan ian, bun gach aon it' a-stighis bàrr gach aon it' a-mach, agus aon snàthainnsuarach sìoda cumail dìon a dhroma ris.Thill clann an rìgh dhachaidh, 's dh'fhàg iadesan aig a' bhàthaiche. Thàinig an rìgh anrathad an là sin fhéin far an robh e, agus thub­hairt e ris, "A mhic rìgh Eirinn, tha mi 'faicinngu'n do thubh thu 'm bàthaiche; tha mi fad' adchomain, ach chan eil mi buidheach de'n aon adh'ionnsaich dhuit e."Thubhairt mac rìgh Eirinn ris an rìgh, "Antoir thu dhomh a nis do nighean?""Cha'n fhaigh thu i an diugh fhathast," ars'an rìgh: "tha tuilleadh agad ri 'dheanamh ammàireach." An sin thill an rìgh dhachaidh.Am màireach chunnaic mac rìgh Eirinn rìghan domhain, agus thubhairt rìgh an domhainris, "Tha còig ealachan agam; agus théid thug'an gleidheil; agus ma leigeas tu air falbhiad théid do chrochadh; ach ma gheidheas tuiad gheibh thu mo nighean."16Mac Rìgh Eirinn.Chaidh e 'n sin a bhuachailleachd nan ealachan,agus dh'fhairslich air an gleidheadh; theichiad air falbh air. Dh'fhalbh e, 's shuidh e mar abh' aige, agus thubhairt e ris fhéin, "Is bochdgu'n d' fhàg mi tigh m' athar a dh'iarraidh a'bhoirionnaich. Shoirbhich gach ni leam gus aso, ach tha 'n ni so air tighinn ann am aghaidh."Mu dhà uair dheug a là thainig triùir nigh­eanan an rìgh a ghabhail sràid an rathad a bha e;agus thubhairt an té 'bu shine dhiubh, "Tha nah-ealachan air teicheadh ort, a mhic rìgh Eirinn.""Tha," arsa mac rìgh Eirinn, "agus cha'nurrainn domh-sa am faotainn; chaidh iad a-mach air an loch orm gun taing."Thubhairt ise ris, "Mata, a mhic rìghEirinn, na'n saoilinn gur h-ann air mo thòir athàinig thu gheibhinn-sa na h-ealachan duit."Thubhairt an té mheadhonach an ni ceudna.Thubhairt an té òg, "Co dhiubh is ann nonach ann air mo thòir-sa' thàinig thu gheibhmise na h-ealachan dhuit." An sin shéid i 'nfheadag a bh' aice, agus thill na h-ealachandhachaidh.Bha e 'n sin 'gan gleidheadh; agus thàinigan rìgh feadh an là far an robh e, agus thub­hairt e ris, "Tha mi 'faicinn gu'n deachaidhagad air na h-ealachan a ghleidheadh, a mhicrìgh Eirinn."18Mac Rìgh Eirinn."U! Chaidh," ars esan. "Am faigh mi donighean a-nis?""Cha'n fhaigh," ars an rìgh: "tha rud beagfhathast agad r'a dheanamh, agus 'n uair a nithu e gheibh thu i."An sin thill mac rìgh Eirinn agus rìgh andomhain dhachaidh a dh'ionnsuidh a' phailis.Thubhairt rìgh an domhain ri mac rìgh Eirinn,"Tha mise 'dol a dh'iasgach am màireach;agus an t-iasg a gheibh mi feumaidh tusa'ghlanadh, 's a bhruicheadh dhomh."An là'r na mhàireach fhuair an rìgh iasg,agus thug e do mhac rìgh Eirinn e g'aghlanadh 's g'a bhruicheadh. "Tha mise dola dheanamh greis chadail," arsa rìgh an dom­hain, "agus biodh an t-iasg bruich agad-sa 'nuair a dhùisgeas mise."Thòisich e air an iasg a ghlanadh, agus marbha na lannan a' tighinn dheth bha 'dhà uireada' dol air; agus cha b' urrainn da'n gnothuch adheanamh air. An sin thàinig an té 'bu shinede na h-igheanan, agus thubhairt i ris, "Na'nsaoilinn gur h-ann air mo thòir-sa 'thàinig thughlanainn an t-iasg air do shon"; agus thubh­airt an té mheadhonach an ni ceudna. Thubh­airt an té òg, "Co dhiubh is ann no nach annair mo thòir-sa thàinig thu glanaidh mise 'nt-iasg air do shon."20Mac Rìgh Eirinn.Thòisich i, 's ghlan i 'n t-iasg, agus chaidh achur air an teine g'a bhruich. An sin thug imac an righ an uaigneas a bhruidhinn ris, agusthubhairt i ris, "Feumaidh tusa 's mise teich­eadh còmhla mu'n dùisg m' athair. Chaidhsteud an t-aon 'fhaotainn doibh a stàbull a h-athar. Theich iad an sin air falbh còmhla.Thubhairt an nighean òg ri mac rìgh Eirinn,"Cho luath 's a dhùisgeadh m' athair mharbhadhe thu-fhéin is mise."'N uair a dhùisg an rìgh dh'fheòraich e c'àitan robh mac rìgh Eirinn agus a nighean.Thubhairt iad ris gu'n do theich iad air falbhcòmhla. Ghabh mac rìgh Eirinn is nighean anrìgh air an aghaidh cho luath 's a bheireadhcasan an steud iad. Dh'fhalbh an rìgh as andéigh dh'fheuch am beireadh e orra. Mho­thaich iadsan tartaraich mhòr as an déigh;agus thubhairt nighean an rìgh ri mac rìghEirinn, "Seall am faic thu ni sam bith ancluais an steud."Thubhairt esan, "Chì mi bioran droighinnan so.""Tilg 'ad dhéigh e," ars' ise. Rinn ambioran coille mhòr anns an robh seachd mìl' airfad agus tri mìl air leud. Bha mac rìgh Eirinnair an darna taobh de'n choille agus rìgh andomhain air an taobh eile dhi. Cha b' urrainn22Mac Rìgh Eirinn.rìgh an domhain faotainn troimh 'n choille leischo tiugh 's a bha i. B' fheudar dha tilleadhdhachaidh agus an tuagh fhaotainn a ghearradhrathaid troimpe. An sin fhuair e rathad adheanamh troimpe. Mhothaich mac rìgh Eirinn's an nighean òg do'n rìgh a' tighinn as andéigh a ris. Bha iad-fhéin sgith, 's leig iadan anail greis; agus leis a so bha 'n tuilleadhùin' aig an rìgh gu tighinn a suas riutha. 'Nuair a mhothaich iad e 'tighinn dh'fhalbh iad.'N uair a bha e 'dlùthachadh orra gu math thub­hairt an nighean ri mac rìgh Eirinn, "Feuch'de gheibh thu ann an cluais na steud.""Chì mi clachag bheag ann," ars' esan."Tilg 'ad dhéigh i," ars' ise. Rinn e sin, isdh'fhàs a' chlach bheag 'na creig mhoir, àird.Bha seachd mìl' air fad innte agus mìl' air àirde.Bha 'n rìgh aig bun na creige is iad-san air amullach. Thug iad sùil thar bile na creige dh'fheuch am faiceadh iad cia-mar a rachadh dha.Sheall e 'n àird os a cheann; agus 'n uair achunnaic e nach deanadh e 'n guothuch thill edhachaidh. Ghabh iadsan air an aghaidh gutilleadh do dh'Eirinn. 'N uair a fhuair iadthairis do dh'Eirinn, 's iad mar bheagan astairdo phailis rìgh Eirinn thubhairt ise ris, "Chatéid mise 'dh'ionnsuidh an tighe car tacan.24Mac Rìgh Eirinn.'N uair a théid thusa dhachaidh bithidh ancuilean a' leum suas ri d' bhroilleach le sodan.Feuch thusa an cum thu dhiot e; oir mabheanas e ri d' eudan cha bhi cuimhn' agadgu'm fac thu mise riamh."An sin dh'fhàg iad beannachd aig a chéile,'s chaidh ise dh'fhuireach le gobhainn a bh'anns an àite. Cheannaich i eudach firionnaich,'s chuir i orr' e. Ràinig i 'n gobhainn, 's dh'fheòruich i 'n robh gille dhìth air. Thubhairtan gobhainn gun robh, oir gu'n d' fhalbh angille 'bh' aige an dé. Thòisich an gill' ùr an soair ionnsachadh na goibhneachd, 's bha e 'gionnsachadh gu h-anabarrach math, 's a h-uileduine 'g iomradh air cho briagh 's a bha e.Thug e bliadhn' aig a' ghobhainn an sin agobair. Cha d' fhuair an gobhainn riamh gille'bha cho teòm' air ionnsachadh agus cho mathris air a h-uile dòigh.An sin thàinig iomradh gu'n robh mac rìghEirinn 'dol a phòsadh nighean rìgh Fhara-fo-thuinn. Còmhla ris a h-uile duine a fhuaircuireadh gu banais mhic an rìgh fhuair an gob­hainn cuireadh; agus thubhairt e ris a' ghillegu'm feumadh e dol còmhla ris a dh'ionnsuidhna bainnse. Thubhairt an gille ris, "Tha rudagam ri 'dheanamh 's a' cheàrdaich a bu mhathleam a bhi agam 'n uair a ghalbhas mi. An26Mac Rìgh Eirinn.toir sibh dhomh 'a cheàrdach a nochd?""Bheir," ars' an gobhainn. Rinn gille 'ghob­hainn cearc òir agus coileach airgid 's a' cheàr­daich. Air là na bainnse dh'fhalbh e-fhéin 'san gobhainn a dh'ionnsuidh na bainnse. Chuire gràinneanan de spiligeanan cruineachd 'naphòca mu'n d' fhalbh e. Ràinig iad tigh nabainnse, pailis an rìgh. 'N uair a chaidh iada-stigh bha làn seomair de dhaoine air thoiseachorra. Dh'aithnich mòran diubh an gobhainn,'s chuir iad fàilt air. Dh'fheòraich iad dhetham b' urrainn e fearas-chuideachd a dheanamha chuireadh an ùine seachad. "Cha'n urrainn,"ars' esan, "ach dhaoite gu'n dean an gill' agaman so tacan dibhearsain a thoirt duinn."Dh'fheòraich iad an sin de'n ghille am b'urrainn da 'dheanamh, is thubhairt e gu'mfeuchadh e ris. An sin chuir e 'mach air anùrlar a' chearc òir 's an coileach airgid, agusthilg e trì spiligeanan cruineachd g'an ionn­suidh. Thog an coileach a dhà dhiubh 's chad' fhuair a' chearc ach a h-aon. Thubhairt a'chearc, "Gog! gog!" 's thubhairt an coileach,"'Dé 'th' ort?"Thubhairt a' chearc, ris a' choileach, "Ambheil cuimhn' agad-sa an là 'chart mise 'mbàthaiche mòr air do shon-sa?"Thòisich a' chuideachd air gàireachdaich's air dibhearsain. An sin thilg gill' a' ghob­28Mac Rìgh Eirinn.hainn trì spiligeanan eile mach. Thog ancoileach a dhà dhiubh, 's cha d' fhuair a' chearcach a h-aon. "Gog! gog!" thubhairt a' chearc."'Dé 'th' ort?" ars' an coileach.Thubhairt a' chearc ris a choileach, "Na'mbiodh cuimhn' agad-sa an là 'thubh mi 'mbàthaiche mòr air do shon-sa le iteag nan ian,le bun gach aon it' a-stigh, 's le bàrr gach aon it'a-mach, snathainn suarach sìoda cumail dìona dhroma ris, cha'n itheadh tusa 'dhà 's mise aira h-aon."Sheall mac an rìgh air gill' a ghobhainn agusthàinig an rud 'na chuimhne, agus thubhairt eris, "Feuch am bheil tuilleadh agad a thilgeastu g'an ionnsuidh." Chuimhnich e 's a'mhionaid mar a dh'éirich dha-san 'n uair achaidh e 'dh'iarraidh nighean an rìgh, agusthubhairt e ris-fhéin, "Ma gheibh mi dearbh­adh eil' air an rud bithidh mi na's cinntiche."An sin thilg an gille spiligeanan eile 'mach,agus thog an coileach a dhà, s' cha d' fhuaira' chearc ach a h-aon. Thubhairt a' chearc ansin, "Gog! gog!" 's thubhairt an coileach, "'Dé'th' ort?"Thubhairt a' chearc, "Am bheil cuimhn'agad-sa an là fhuair mi na h-ealachan dhuit-sa?Na'm biodh cha'n itheadh tusa dhà agus mis'air a h-aon."30Mac Rìgh Eirinn.Thuig mac an rìgh mar bha 'chùis, aguschaidh e 'nunn, agus chuir e dhà làimh mu'ncuairt air gille 'ghobhainn, agus thubhairt e, "Achiall de na mnathan, 's tu 'th' ann"; agus dh'fhosgail e broilleach gille 'ghobhainn an làthairna cuideachd, agus leig e 'fhaicinn doibh gur h-eboirionnach a bh' ann. Gun tuilleadh dàlachchaidh a toirt a-stigh do sheòmar eile, agusdeise boirionnaich a chur orra. Chaidh slabh­ruidh òir a chur mu 'muineal, fàinne òir air alàimh, agus uaireadair òir a thoirt dhi.Thubhairt e ris an té bha e 'dol a phòsadh,"So an té chaidh mi a dh'iarraidh, 's chaghabh mi té eil' ach i, a chionn thàinig mitroimh mhòran dheuchainnean is chunnartanair a son. Ma thogras tusa fan, agus gheibhthu do chuid de dh'fhearas-chuideachd nabainnse; 's mar togair, faodaidh tu falbh, oircha'n 'eil ceangal agad orm." Ghabh an tébha e 'dol a phòsadh an toiseach 'na àrdan's 'na thàmailt mhòir e, is dh'fhalbh i. An sinchaidh mac rìgh Eirinn is nighean rìgh andomhain a phòsadh air an là sin fhéin leis a'mhinnistear a bha 'stigh.