Mic a' Mhuilleir Lonanaich

MIC A' MHUILLEIR LÒNANAICH¹No. 69.[MS. Vol. x., No. 151]BHA uaireigin muillear ann, agus shiubhail a' cheud bhean abha aige, agus phòs am muillear bean eile, ach dh'fhàg a' cheudbhean trì mic, agus bha a' bhean mu dheireadh a bha aig a'mhuillear ro dhona ri clann na ceud mhnà a bha aig a' mhuillear.Agus thuirt am mac bu shine rithe, 'Tha mi dol a dh'iarraidhan fhortain: fuin bonnach dhomh, is théid mise do'n choillidha dh'fhaotainn bata.' Agus dh’fhalbh e, agus dh'fhuin ise aran,agus thànaig esan air ais tràth fhuair e bata a bha a' taitinn ris.An uair a bha e deas gu falbh, ghabh a mhuime bonnach agusrinn i dà bhloigh deth, agus thuirt i ri mac a' mhuilleir, 'Códhiùbh as fheàrr leat-sa a' bhloigh mhór is mallachd, no a'bhloigh bheag le beannachd?' Agus thuirt esan, 'Thoir dhomha' bhloigh mhór,' agus thug i dha e. Agus thug e leis bata, trìchoin, is poca, is dh'fhalbh e. Agus an déidh meadhon latha,shuidh e a dh'ithe a' bhloigh bhonnaich a bha aige, agus anuair a bha e ag ithe a' bhloigh bhonnaich, thànaig fitheachbhos a cheann, agus ghlaodh e, 'Pàirt! pàirt! pàirt!' Agusthuirt esan, 'Bi falbh, a bheathaich ghràinde, tha a' chriomagseo glé bheag dhomh fhéin.' Agus dh'itealaich am fitheach airfalbh.Agus chaidh mac a' mhuilleir air aghaidh, agus aig beul nah-oidhche rànaig e taigh, agus bha an taigh gu tughte, sìomain­ichte, is chaidh e a staigh, is bha an taigh gu math an òrdugh,agus an t-ùrlar air a sguabadh, agus bha teine math air. Agusshuidh mac a' mhuilleir ri taobh an teine, agus thànaig cailleachmhór a staigh, agus shuidh i aig ceann eile an taighe. Agusthuirt mac a' mhuilleir rithe, 'Thig a nìos, a chailleach, is gufaighear do chonaltradh.' Agus thuirt ise, 'Chan 'eil a bheagde do chonaltradh-sa a dhìth orm.' Agus thuirt e a rithist rithe,'Suidh a nìos, a chailleach, is gum faighear pàirt chainnte bhuait.'304MIC A' MHUILLEIR LÒNANAICHAgus thuirt ise, 'Chan 'eil a bheag de do chainnt a dhìth orm.'Agus thuirt esan, 'Thig a nìos, a chailleach, agus gum faigh thupàirt de àile an teine,' is thuirt ise, 'Tha mi gabhail eagail roimhna coin agad.' Is thuirt esan, 'Cha bhean na coin dhuit.' Agusthuirt i, 'Ma cheanglas tu iad, thig mi a nìos.' Agus thuirt esan,'Ceanglaidh.' Agus thug i a gartain bhàrr a casan, is thug idha iad. Is thuirt i ris, 'Seo dhuit crèapuill¹ a chuireas tu muna h-amhaichean aca.' Agus cheangail e na gartain riamhaichean nan con, agus cheangail e iad ri post a bha a staigh.Agus thànaig i gu taobh an teine, agus shuidh i ri taobh an teine,agus thòisich i ri at, is thuirt esan, 'Ciod e an t-at a tha ort?'Agus thuirt ise, 'Tha mo chiteagan [is mo thopagan] ag éirighris an teine.' Agus dh'at i gus an robh i ro mhór, is thuirt erithe, 'Ciod e an t-at a tha ort, a chailleach?' Is thuirt ise,'Tha at a ruigeas tusa gu bun do shlugain, a mhic a' mhuilleirLònanaich. Có dhiubh as fheàrr leat gleac cruaidh còmhnard,no gleac bog ùrlair?' Is thuirt esan, 'Gleac bog ùrlair.'² Isleag i e, is ghlaodh esan air a choin, is thuirt ise, 'Teann, achrèapulla!' agus gheàrr na gartain na cinn bhàrr nan con.Agus thànaig a' chailleach far an robh e,³ agus thòisich iad airgleac, agus chinn an t-ùrlar bog, agus thuit esan. Agus fhuairi greim air an t-slacan-draoidheachd aice,⁴ agus bhuail i e thairisair mullach a' chinn leis an t-slacan-draoidheachd, agus rinneadhclach chruaidh dheth, agus chuir i aig cùl an teine e.Agus thuirt an darna mac aig a' mhuillear ri a mhuime,'Tha mise dol a dh'iarraidh an fhortain. Tha mi fhéin a' doldo'n choillidh a dh'iarraidh bata, agus fuin thusa bonnachdhomh agus biodh e deas an uair a thig mi.' Agus chaidh e do'nchoillidh agus fhuair e bata, is thànaig e dhachaigh leis. Agusdh'fhuin a mhuime aran, is bha e deas tràth thànaig e dhachaigh,agus thuirt a mhuime ris, 'Có dhiubh as fhearra leat bloighmhór le mallachd no bloigh bheag le beannachd?' Agus thuirtesan, 'Thoir dhòmh-sa am bonnach mór,' agus thug i dha e.Agus ghabh e a bhata, is a phoca, agus thug e leis a choin, agus306MIC A' MHUILLEIR LÒNANAICHthug e beannachd le a luchd-eòlais àgus dh'fhalbh e. Agus anuair a dh'fhàs e acrach, shuidh e a dh'ithe a' bhonnaich, agusthànaig fitheach os a cheann, agus thuirt e, 'Pàirt! pàirt!pairt!' Is thuirt esan, 'Bi falbh, a bheathaich mhosaich, tha a'chriomag bheag bhonnaich seo beag gu leòr domh féin.' Agusdh'fhalbh am fitheach, agus dh'éirich mac a' mhuilleir, aguschaidh e an taobh ceudna a chaidh a bhràthair, agus aig dorchadhnan tràth, rànaig e a' cheart taigh anns an robh a bhràthair,ach cha robh fios aige [air] nì air bith de na thachair.Bha an taigh ann an òrdugh math, an t-ùrlar sguaibte, agusteine math air, agus shuidh mac a' mhuilleir sìos ri taobh anteine. Agus aig ceann ùine bheag, thànaig cailleach mhór astaigh, agus shuidh i aig ceann eile an taighe. Agus thuirt maca' mhuilleir rithe, 'Suidh a nìos, is gum faighear do chonaltradh.'Agus thuirt ise, 'Chan 'eil a bheag de do chonaltradh a dhìthorm.' Agus thuirt e rithe, 'Thig a nìos, is gum faighear cainnta dhèanamh riut. Is thuirt ise, 'Chan 'eil a bheag de do chainnta dhìth orm.' Agus thuirt esan, 'Thig a nìos, a chailleach, agusgum faigh thu pàirt de àile an teine,' is thuirt ise, 'Tha mi gabhaileagail roimh na coin agad.' Is thuirt esan, 'Cha bhean na coindhuit.' Agus thuirt i, 'Ma cheanglas tu iad, thig mi a nìos.'Agus thuirt esan, 'Ceanglaidh.' Is thug i a gartain bhàrr acasan, is thug i dha iad, is thuirt i ris, 'Seo dhuit crèapuill achuireas tu mu na h-amhaichean aca, 'agus cheangail e na gartainri amhaichean nan con, agus cheangail e iad ri post a bha astaigh, agus thànaig i gu taobh an teine, agus shuidh i ri taobhan teine. Agus thòisich i ri at, agus thuirt esan, 'Ciod e an t-ata tha ort?' Agus thuirt ise, 'Tha mo chiteagan [is mo thopagan]ag éirigh ris an teine.' Agus dh'at i gus an robh i ro mhór,agus thuirt e rithe, 'Ciod e an t-at a tha ort, a chailleach?'Is thuirt ise, 'Tha at a ruigeas tusa gu bun do shlugain, a mhica' mhuilleir Lònanaich – có dhiübh as fheàrr leat gleac cruaidhcòmhnard no gleac bog ùrlair?' [Is thuirt esan, 'Gleac bogùrlair,'] is leag i e. Is ghlaodh esan air a choin, is thuirt ise,'Teann, a chrèapulla!' Agus gheàrr na gartain na cinn bhàrrnan con. Agus thòisich iad air gleac, agus de na caran a bh' ann,chinn an t-ùrlar bog agus thuit esan, agus fhuair i greim air ant-slacan-draoidheachd aice,¹ agus bhuail i thar mullach a' chinn¹ aic in MS.308MIC A' MHUILLEIR LÒNANAICHe, agus dh'fhàs e 'na chloich chruaidh, agus chuir i suas aigceann an teine e.Agus thuirt am mac a b' òige a bha aig a' mhuillear Lònanachri a mhuime, 'Tha mise cuideachd a' dol a dh'iarraidh anfhortain, mar a rinn mo dhà bhràthair eile. Fuin bonnachdomh, is théid mise do'n choillidh a dh'fhaotainn bata,' agusdh'fhalbh e, agus dh'fhuin ise aran, is an uair a thànaig esandachaigh bha an t-aran deas. Agus rinn ise dà bhloigh de ah-aon de na bonnaich, agus dh'fharraid i deth, có dhiùbh ab' fheàrr leis a' bhloigh mhór le a mallachd, no a' bhloigh bheagle a beannachd. Agus thuirt esan gum bu mhath leis-san beann­achd le a chuid ged nach biodh ach dà ghreim ann, agusthug i dha a' bhloigh bheag. Agus ghabh e a bhata 'na làimh,is thug e leis a phoca is a thrì choin, agus dh'fhalbh e, agustràth bha e acrach, shuidh e a dh'ithe a' bhloigh bhonnaich,agus thànaig fitheach os a cheann, agus thuirt e, 'Pàirt! pàirt!pàirt!' Agus thuirt mac a' mhuilleir, 'Thig a nuas, a bheathaichbhochd, agus gheibh thu pàirt, ged nach biodh ach dà ghreimann.' Agus thànaig am fitheach a nuas, agus fhuair am fitheacha chuid de'n bhonnach a bha aig mac òg a' mhuilleir. Agusan uair a dh'ith iad an cuid, thuirt am fitheach ri mac a'mhuilleir, 'An uair a ruigeas tusa far a bheil thu gu bhith annochd, mas e is gun tig cailleach a staigh far am bi thu, agusgun tairg i dhuit crèapu[i]ll a cheangal nan con agad, ceangail[ceann nan gartan ri post a tha a staigh, agus ceangail] stiallanbrisg¹ ri ceann² gartain na cailliche, agus ceangail an stiallanri amhaich[ean] nan con. Agus ma dh'fharraideas i dìot códhiubh as feàrr leat gleac cruaidh còmhnard, no gleac bogùrlair, iarr thusa gleac cruaidh còmhnard.' Agus leum amfitheach air a sgiathan agus dh'fhalbh e. Agus chaidh macòg a' mhuilleir air aghaidh a dh'ionnsaigh an taighe far anrobh a bhràithrean. Ach cha robh fios aige mar a thachairdoibh-san.Agus an uair a rànaig e, fhuair e an taigh ann an òrdughmath, agus an t-ùrlar sguaibte agus teine math air, agus shuidhesan ri taobh an teine. Agus eadar sin is ceann greis, thànaig310MIC A' MHUILLEIR LÒNANAICHcailleach mhór a staigh, agus shuidh i aig a' cheann a b' fhaideair falbh de'n taigh, agus thuirt mac òg a’ mhuilleir ris a'chaillich, 'Thig a nìos, is gum faighear pàirt de do chainnt.'Agus thuirt ise, 'Chan 'eil a bheag de do chainnt a dhìth orm.'Agus thuirt esan, 'Thig a nìos, is gum faighear pàirt de dochonaltradh.' Agus thuirt ise, 'Tha mi gabhail eagail roimhna coin.' Agus thuirt esan, 'Cha bhean na coin duit.' Agusthuirt ise, 'Nan ceangladh tu do choin, thiginn a nìos adh'fhaotainn pairt de àile a' ghealbhain.' Agus thuirt esan gunceangladh. Agus thuirt i ris, 'Bheir mi dhuit crèapuill gu anceangal, ma thà,' agus dh'fhuasgail i a gartain bhàrr a casan,agus thug i dha iad. Agus cheangail esan ceann nan gartanri post a bha a staigh, agus cheangail e na sreanganan brisg¹ri ceann gartain na cailliche, agus car dhiùbh mu amhaicheannan con.Agus thànaig a' chailleach agus shuidh i aig taobh an teine,agus thòisich a' chailleach air cinntinn na bu mhò² is na bumhò, is thuirt mac a' mhuilleir rithe, 'Ùbh! ùbh! a chailleach,is mór thu!' Is thuirt ise, 'Tha mo chiteagan [is m' atagan]ag éirigh ris an teine.' Agus eadar sin is ceann tacain, bha a'chailleach ag at agus a' cinntinn na bu mhò, agus thuirt maca' mhuilleir, 'Ùbh! ùbh! is mór thu, a chailleach!' Is thuirtise, 'Chan 'eil ann ach mo chiteagan³ [is m' atagan] ag éirighle blàs an teine.' Agus dh'at a' chailleach gu meud mhór, agusthuirt esan, 'Ciod e an t-at a tha ort, a chailleach?' Agus thuirtise, 'Tha at a ruigeas tusa gu bun do shlugain, a mhic a' mhuilleirLònanaich,' agus dh'éirich i agus thuirt i ris, 'Có dhiùbh asfheàrr leat gleac cruaidh còmhnard, no gleac bog ùrlair?' Agusthuirt esan, 'Is fheàrr liom-sa gleac cruaidh còmhnard,' is e agéirigh. Agus 'na chéile shàs iad, agus bha spàirn chruaidh eatorra,ach bha a choltas air mac a' mhuilleir gum fairtlicheadh e oirre,agus ghlaodh i, 'Teann! teann! a chrèapulla!' agus dh'fhàs i'na cat mór.⁴ Agus ghlaodh mac a' mhuilleir air a choin, agusthànaig iad is shàs iad anns a' chat, agus bha iad 'ga leadairtanns an eabar, agus chinn i 'na caillich a rithist. Agus thuirt i,312MIC A' MHUILLEIR LÒNANAICH'Caisg do choin, a bhalaich! stad na coin!' Ach chum macòg a' mhuilleir sìos i, agus thuirt e rithe, 'Tha do bhàs air domhuin, a chailleach!' Is thuirt ise, 'Cha bhàs domh e. Gheibhthu mo shlacan-draoidheachd, agus ma bhuaileas tu an dàchloich a tha aig cùl an teine, is e do bhràithrean a tha ann, isgheibh thu air an ais a rithist iad.' Agus thuirt esan, 'Is liomféin sin a roimhe is 'na dhéidh – tha do bhàs air do mhuin, achailleach! c'àite a bheil t' éirig?' Is thuirt ise, 'Cha bhàsdomh e. Gheibh [thu] mo chiste òir is mo chiste airgid a thaam falach fo'n lic-theine, is leig liom éirigh.' Is thuirt esan,'Is liom féin sin a roimhe is 'na dhéidh – tha do bhàs air domhuin, a chailleach!' Is thuirt ise, 'Cha bhàs [domh] e. Gheibhthu mo chlaidheamh geal soluis a bha aig m' athair, is leig lioméirigh. Is thuirt esan, 'Is liom féin sin a roimhe is 'na dhéidh,agus tha do bhàs air do mhuin, a chailleach!' Agus thuirt ise,'Chan 'eil tuilleadh agam-sa a bheirinn dhuit.' Agus an uaira thuig e nach robh tuilleadh aice, mharbh e i.Agus fhuair e an slacan-draoidheachd a bha aice, agusbhuail e na clachan a bha aig ceann¹ an teine, agus fhuair e[a] d[h]à bhràthair a bha 'nan clachan ceann an teine air anais do an riochd fhéin a rithist. Agus fhuair e an claidheamhgeal soluis a bha aig a' chaillich, agus chuir e as an teine, agusthog e an leac a bha fo'n teinidh, is fhuair e a' chiste òir is a'chiste airgid a bha aig a' chaillich. Agus² sheall iad, aguschunnaig iad gun do gheàrr gartain na caillich an dà chuid napuist agus na sreanganan² [brisge.] Agus dh'fhalbh edhachaigh, agus a dhà bhràthair 'nan gillean aige. Bha feardiùbh a' giùlan na ciste òir agus fear eile a' giùlan na ciste airgid,agus e fhéin is an claidheamh geal soluis aige, agus e anabarrachaighearach.