An Cat Glas

AN CAT GLASNo. 65.[MS. Vol. x., No. 121]BHA Rìgh ann roimhe seo, is phòs e, is rug a' Bhanrìghinn macdha. Bhàsaich a' Bhanrìghinn, is phòs e Banrìghinn eile. Rugan dara Banrìghinn mac eile dha, is bha an dà mhac a' fàs suascòmhla. Bhiodh an Rìgh a h-uile là dol do'n bheinn-sheilg,is am mac a bu shine còmhla ris. Thuirt an lochlach Urlair¹ris a' Bhanrìghinn gur h-i bha gòrach nach fhaigheadh rathadair a' mhac a bu shine a chur a dhìth, gur h-e a ghleidheadhoighreachd a athar uile gu léir, agus nach biodh mìr dhith aiga mac-se. 'Cuir thusa,' ars ise, 'an rud seo anns a' chupan aigean uair a thig e dhachaigh, agus marbhaidh e e.'Agus có bha 'gan cluinntinn ach a bhràthair a b' òige; agusan uair a chuala e a athair agus a bhràthair a' tighinn, ruith e'nan coinnimh. Thuirt an gille òg ri a bhràthair gun e a dh'òlna deoch a bheireadh a mhàthair-san da; 'chionn,' ars esan,'dh'iarr an Iochlach Ùrlair air mo mhàthair rud a chur ann guthus' a mharbhadh; ach na h-innis thusa, mum marbh momhàthair mise.' An uair a shuidh iad, dh'fhalbh an gille le achupan fhéin, is thug e do'n chù bheag a bha staigh e; agusfhuair an cù beag bàs mun d' òl e e. Cha dubhairt e facal ischa d' innis e dad; is bha an Rìgh duilich, an uair a fhuair ancù beag bàs.An là-'r-na-mhàireach, dh'fhalbh an Rìgh is a mhac do'nbheinn-sheilg. An uair a dh'fhalbh iad, thànaig an IochlachÙrlair far an robh a' Bhanrìghinn. 'Cha d' rinn siod feum,' arsise, 'ach cuir air theachdaireachd do m' ionnsaigh-sa e, is cuiridhmi bior nimhe ann. Bha an gille [a b' òige] 'gan cluinntinn;agus shin e an coinnimh a athar is a bhràthar an uair a chunnaige tighinn iad; agus dh'innis e dhaibh a h-uile facal a bhaeadar a mhàthair agus an Iochlach Ùrlair. Ma chuireas mo240AN CAT GLASmhàthair air teachdaireachd thu, na teirig ann,' ars esan ri abhràthair. An là-'r-na-mhàireach, an uair a dh'éirich iad 'sa ghabh iad an tràth-maidne, dh'iarr a' Bhanrìghinn air dol airtheachdaireachd chun na h-Iochlach Ùrlair. An uair a chaidhe a mach, thuirt e ris a' bhràthair a b' òige, 'Bidh mise a' falbh,is biodh an oighreachd agad fhéin, o'n as ann gu cothrom athoirt duit a tha iad ag iarraidh mis' a mharbhadh.'Bha a bhràthair ro dhuilich airson e bhith falbh. 'Théidmis' a staigh, feuch am faigh mi airgead a ghoid air mo mhàthaira bheir mi do d' ionnsaigh, air eagal thu bhith falbh falamh,'thuirt am bràthair a b' òige. 'Cha ghabh mi airgead nachfhaighinn air dòigh cheart; chan urrainn e feum a dhèanamhdhomh. Is fheàrr liom falbh ann am freasdal an fhortain, onach fhaighinn gu ceart e,' thuirt am bràthair a bu shine.Dh'fhalbh an dà bhràthair le chéile, agus rànaig iad tulach gormtreis o'n taigh. Thòisich iad air caoineadh còmhla. Ghabhiad an cead dhe chéile. Dh'fhuirich am fear a b' òige is a bheulfodha air a' chnoc, a' caoineadh fad an latha. Chaidh am feara bu shine gu taigh oide aig an Rìgh. Am beul na h-oidhcherànaig e taigh an oide. Cha robh a staigh ach a mhuime, isdroch theine aice air. 'Fàilt' ort, a mhic as sine an Rìgh;b' fhurasda aithneachadh gur h-ann mar sin a bhitheadh mudheireadh. Dheasaich i biadh dha. Chuir i uisge blàth air achasan, is chuir i a chadal e. Chuir i sràbh-suaine fo a cheannis fo a chasan.¹Chaidil e gun dùsgadh gus an tànaig an là, agus an uair adh'éirich e, dheasaich i a thràth-maidne. Thug i paidhir bhrògdha, is thuirt i ris, 'Bheir na brògan thu go dorus beòil na h-uamhagus am bheil thu dol; agus an uair a ruigeas tu dorus na h-uamha,cuiridh tu an aghaidh air an eòl is an cùl air an aineol, agusruigidh iad mise an seo.² Seo agad deich tasdain fhichead airgid;is e sin na bheil agam. Bheir thu leat iad. Agus an uair a242AN CAT GLASruigeas tu an uaimh is a théid thu a staigh, chì thu cat mórglas a staigh, agus ma nì an cat gàire riut, dèan dà ghàire rithe.'¹Thuirt e ri a mhuime gun dèanadh e siod, is ghabh e a cheaddith; is dh'fhalbh e. Thug na brògan gu dorus beul na h-uamhae. An uair a rànaig e, chuir e an aghaidh air an eòl is an cùlair an aineol, is dh'fhalbh iad air an ais dachaigh.Chaidh e staigh do'n uaimh, is chunnaig e cat mór glas astaigh an sin. Rinn an Cat gàire ris, agus rinn esan dà ghàireris a' chat. 'Fàilt' ort fhéin, a Mhic as sine an Rìgh,' ars an Cat,'is iomadh mac rìgh agus ridire thànaig air an astar seo nach dothill dachaigh, agus tha eagal orm nach tusa as fheàrr a shàbhaileas.Tha fuamhair mór a' fuireach an seo is tha e tighinn dachaigha h-uile h-oidhche; is ged nach tig a staigh ach eun adhair,aithnichidh e e an uair a thig e; ach nì mise mo dhìcheallriut, air a shon sin.' Thog an Cat leac mhór bhàrr sluic a bhaan taobh shìos de'n teinidh; agus chuir i an sin e goirid o'nam a bhiodh am fuamhair a' tighinn dachaigh, agus chuir ian leac air beul an tuill, is dh'fhàg i an sin e.Cha b' fhada bha iad mar sin, an uair a chuala iad a' ghleadh­raich sin a' tighinn, is an talamh a' dol air chrith! Có bha'n seo ach Fuamhair Mór nan cóig ceann, is nan cóig meall, isnan cóig muineal – gad fhìor-iasg anns an darna làimh, is gadchailleacha marbha anns an làimh eile!² 'Imh! amh!amhragaich! tha fàileadh an fharbhalaich a staigh!' ars amFuamhair. 'Chan 'eil ann ach eun beag a thànaig a staigh;is mharbh mise e, is loisg mi anns an teinidh e,' ars an Cat Glas.'Chan 'eil fhios agam nach e sin fhéin a th' ann,' ars am Fuamhair.'Greas air an iasg sin a bhruich dhòmh-sa.' Bhruich i an t-iasgda, is chaidh e a laighe air beinge. Cha robh srann a dhèanadhe nach saoilte gun leagadh e an taigh. Anns a' mhaduinn, anlà-'r-na-mhàireach, ghabh e a' chuid eile de'n iasg, is dh'fhalbhe. An uair a dh'fhalbh am fuamhair, leig an Cat Glas Mac anRìgh a mach as an t-sloc. Dh'fhaighnich e de'n Chat an robhbiadh sam bith ann a dh'itheadh e. Thuirt an Cat nach robh244AN CAT GLASblas ach iasg mosach a bha 'n siod. Tha baile-mór goirid uainn;agus gheibhear rud sam bith a dh'fheumas sinn ann,' ars ise.'Tha airgead an seo,' arsa Mac an Rìgh. Thug e rud de'nairgead do'n Chat, agus dh'fhalbh i do'n bhaile-mhór, is cheann­aich i fìon is aran.¹A neas² a bha an Cat Glas air falbh, smaointich esan gunrachadh e air feadh na h-uamha, feuch gu dé chitheadh e.Chunnaig e dorus an sin, agus e glaiste. Sheall e a staigh airtoll na h-iuchrach. Chunnaig e a h-uile mìr de'n ùrlar còmh­daichte le carraghan dubha.³ Chaidh e gu dorus eile. Shealle a staigh air toll na h-iuchrach. Fad 's a bu léir dha, bha efaicinn ghunnan, is chlaidheamhnan, is aodaichean dhaoin'-uaisle. Chaidh e chun doruis eile; is chunnaig e bean-uasalog àlainn, nach fhaca e riamh na bu bhrèagha, is i air a sgeadachadhann an aodach geal. Bheireadh i treis air caoineadh, is treiseile air cìreadh a cinn. An uair a chunnaig e na trì àitean, agusa thànaig an Cat leis na nitheannan a cheannaich i, ghabh e abhiadh. 'Is e an dòigh a nì sinn, ma bhitheas sinn a' gabhailbidh mar seo gu ceann seachdain gus am bi sinn làidir, làimha thoirt air an Fhuamhair mhór a mharbhadh an uair a bhiose 'na chadal,' thuirt an Cat Glas ri Mac an Rìgh. 'Glé mhath,'arsa Mac an Rìgh. Lean iad air an obair seo gus an do theirigna deich tasdain fhichead. A h-uile latha, an uair a bhiodhan Cat air falbh, bheireadh esan an seòmar an robh a' bhean-uasal air; is bhiodh e a' coimhead a steach troimh tholl naglaise gus an tilleadh an Cat. A h-uile h-oidhche, an uair athigeadh am Fuamhair dhachaigh, bhiodh e cho fiadhaich risa' Chat, is a' coiteachadh oirre gun robh farbhalach a staigh.Chuir iad rompa, oidhche bha an sin, gun cuireadh iadceann-crìche air. Thuit e 'na chadal trom. An uair a chaidile, chuir an Cat Glas teine mór air, agus chuir i dà bhior-ròstaidh'san teinidh. Bha srann aig an Fhuamhair a bha toirt crith airan uaimh. An uair a bha na biorain iarainn geal, thog i anleac bhàrr Mac an Rìgh, agus leig i a mach e. Dh'éirich e, agusthug e fear de na biorain as an teinidh; is spàrr e troimh uchd246AN CAT GLASan Fhuamhair e. Thug an Cat Glas am bioran eile as, agusam beagan a b' urrainn di fhéin a dhèanamh, spàrr i troimhàite eile dheth e. A mach thug am Fuamhair ag éigheach 'sa' rànaich. Gu dé ach theirigidh [sic] e tarsaing 'san dorus, ischum na biorain an siod e. Rug Mac an Rìgh air claidheamhan Fhuamhair, is thuirt e ris, 'Tha bàs os do chionn; gu dét' fhuasgladh?' 'Is mór sin,' ars am Fuamhair; 'tha tronnclàn òir is airgid ann an seòmar de na bheil 'san uaimh.' 'Isliom féin sin; tha am bàs os do chionn, gu dé t' fhuasgladh?'arsa Mac an Rìgh. Tha seòmar agam làn de charraghan dubha;is chan 'eil an sin ach clann rìghrean, is ridirean, is dhiùcannanair an cur fo gheasaibh. Tha slacan-draoidheachd anns ant-seòmar, agus an uair a bhuaileas tu buille de'n t-slacan atha an sin orra, théid iad mar a bha iad roimhe. Tha seòmareile ann, làn de'n cuid aodaich agus de'n cuid armaibh. Mar anì an slacan feum do chàch, nì e feum do'n Chat Ghlas. Isnighean rìgh air a cur fo gheasaibh i, is ghlac mise i. Bha miglé mhath dhi, ged as olc an taing a thug i dhomh air a' cheannmu dheireadh. Tha rud na's fheàrr na sin uile gu léir agam –tha nighean rìgh an àite seo fhéin agam. Bha i mach a' snàmh,agus ghlac mise i. Tha mi cinnteach gur h-ann agad fhéin abhios i sin.' Ged a dh'innis e a h-uile dad a bha an sin da, thuge na cinn deth leis a' chlaidheamh.Is e an ceud rud a rinn e an déis a mharbhadh dol do'nt-seòmar far an robh a' bhean-uasal, is a leigeil a mach. Chaidhiad an sin do'n t-seòmar an robh na carraghan dubha [agusan slacan-draoidheachd]. Fhuair e an slacan-draoidheachd, isthug e a' cheud bhuille do'n Chat deth. Dh'fhàs i an sin 'naboireannach brèagha, àlainn, mu ochd bliadhna deug a dh'aois.Bhuail e an sin air bualadh nan carraghan; is leumadh macrìgh is mac ridire is mac diùc a suas, gus an robh an seòmarlàn de na bha an sin de sheòid. Dh'éid [sic] iad iad fhéin le anaodach fhéin anns an t-seòmar eile. Roinneadh an t-òr 's ant-airgead uile gu léir orra, is fhuair an Cat Glas a deagh roinnde na bh' ann. Phòs esan agus nighean an rìgh, agus phòs anCat Glas agus fear de na ridirean a bha 'san t-seòmar. An uaira bha na bainnsean is a h-uile rud seachad, smaointich e gunrachadh e dhachaigh far an robh a athair. Thug e a bheanleis, agus bha rìomhadh gu leòr còmhla riu.* * * * *248AN CAT GLASAn uair a dh'fhalbh e a taigh a athar, dh'ionndrainn a athaire. Bha iad ro bhrònach as a dhéidh. Bhiodh a bhràthair ah-uile là a' dol gus an tulach far an do dhealaich e ris, dh'achaoineadh; is cha robh fios aig duine dé bha tighinn ris.Bha e cnàmh is a' dol as. Chuir a athair roimhe gun leanadhe e, is gum biodh fios aige c'à 'n robh e dol. Lean e e a dh'ionn­saigh an tulaich, agus fhuair e an sin e, agus a bheul fodha, aguse a' caoineadh. 'Feumaidh tu ìnnseadh dhòmh-sa gu dé thatighinn riut,' ars a athair. Cha robh e deònach a ìnnseadh,ach chuir a athair roimhe nach leigeadh e as e gus an ìnnseadhe e. 'Tha eagal orm ma dh'innseas mi e, gu marbh thu momhàthair,' ars esan; 'seo an tulach air an do dhealaich mobhràthair gaolach rium-sa. Chaidh e do thaigh m' oide an oidhchesin, is chan 'eil tuilleadh lorg agam-sa air. Chaidh an Rìghdo thaigh a oide, feuch am faigheadh e a mach o a mhuime gudé dh'éirich dha. Cha robh dad aig a' mhuime ri ìnnseadhdha, ach gun d' fhalbh e. Thill e dhachaigh an sin, agus chuire an Iochlach Ùrlair gu bàs. Leis an nàire ghabh a' Bhanrìghinn,laigh i, is cha robh i fada beò.*****An uair a choinnich esan is a athair is a bhràthair a chéile,bha toil-inntinn na leòr orra. Dh'fhàg e an rìoghachd aig abhràthair; bha gu leòr aige-san dha fhéin. Thill e fhéin agusa bhean air an ais d' an rìoghachd, an uair a chuir iad treisùine seachad le a athair. Cha robh mac no nighean a nisaig a athair, ach am mac a b' òige, is phòs e.