Ua Dómhnaill Dhún na nGall

a Dómhnaill Dúnna all.
Bhí o Dómhnaill thíos i Leitir agus chuaidh se isteach i dteach agus ní
rabh ann acht stocach agus d'fiaffruigh se dó ca rabh a thair
"Dubhair se go rabh se meilt na mine a dith se anuiridh
"C bhfuil do mhathair"
"Tá sí seilg agus a méid a mharbhann sí fagann sí agus a méid a
imthigheann tá siad leithi."
"Goide tá ar a cailin ta caoineadh sa room"
"Tá sí caoineadh gáir a rinn sí 'nuraidh"
D'imthigh se na bhaile annsin agus bhí se meabhru; ní rabh fhios aige
na ceasdanna"
Thena se 'rais
affruigh se dó
éis a stocach.
goide b
ine a d'ith"
se anura
lair
anuraidh go ndéanfad se fhéin a mhin i mblíana
"Goide bhí do mháthair a dhéanamh nuair a méid a mhaobhuighead
sí go bhfagad sí agus a méid a nimthigheadh go mbéiread sí leith
"Bhí sí ag orc 'na léinidh"
"Goide bhí ar a cailin bhí caoineadh sa room" arsa la ómhnaill
"Nuair a bhí sí a caoineadh a gair a rinn sí anuraidh"
"Posadh anuraidh í agus bhí achan gháir aici; bhí sí dréim le clann
óg a lá sin
Thena se annsin lá eile trasna agus casadh'n stocach dó. D'fiaffruigh
se an é sin a bealach a théidheadh na beathai anonn rasna
ar a dán. Dubhairt seisean gurb é. Nuair a fua se amach
fhobair go mbaithfidhe e"
"A rogaine" ar seisean "Is daor a cheannochas tú sin"
"Is mór a toirt atá agatsa le taobh lachain mo mhatharagus
bhéid siad anall achan lá agus níl suim ar bith acu ann"
"Bhéul anois" ar seisean "Mura mbéidh tusa agam suas i
Dún na ball a leitheid seo lá tú leath a marcuigheacht
leath a siubhal de do chois; eudach a bheith ort agus gan eudach
bheith ort. Mur dtéid tú mar sin crochfaidh mise thú"
D'imthigh seisean suas agus fuair se asal agus nat. Nuair a bhí se
comhgarach ag theach tú Thómhnaill bhain se a chuid eadaigh de
agus chuir se'n nt air agus luigh se annsin trasna an asail agus a chos ar
a teamh.
"Tá do ch
theacht doigh ar bith ach sin
Thug se culaith eudaigh annsin dó bhí se comh gasta ain.
Diarr se air theacht aníos cionn seachtmhaine a cuartaigh
eacht ionnsair. D'imthigh seisean lá amháin suas agus bhí a bhríd
trustailte agus na drainers síos agus bhí'n oiche ann nuair a chuaidh
se isteach thuas; níor aithin ó Dómhnaill é.
"Cs fhad a shiubhal tú" arsa ó Domhuaill "Ní aithighim thú"?
"Shad agus tcí tú salach me" arsa seisean.
"Tá do shaoghal sa goirid; crochfaidh mise ar maidin i
mbárach thú. Cuirig 'steach na room annsin e.
Bhí se istuigh ins a room agus a bunadh eile ag ithe uibheacha uilig"
amuighe
"Bhfuil bh ar bith agatsa" arsa 's Dómhaill
"Dá mbéadh do mhéur in mo thoin" ar seisean "D'aithneocha sin
"Ní fhannocharr leis go maidin" ar seisean "Crochfar e nuair a
eireochas a ghealach. Ba bheadaidhe a rud dó dhul a thabhairt
a leitheid oin déantacht damh" ar seisean "ar" ar seisean
"Ar eirigh'n ghealach"
"Bhfuil dúl agat luighe ina h-áit" ar seisean?
"Tugaigh amach e" ar seisean "Ní fhannachar leithi
Rug siad air dá thabhairt amach
"Tá me 'gi
raidh reagat" ar seisean "Seo a dheánamh
"Dheán
grbith ach
Chaith
"Níl me giarr
seisean "T ní beat thart fa mo thóin" ar seisean.
Bhéil sin rud nach ndéanaim" ar seisean "Tá tú ábalta amach
agam"
"Bhéul ní fearr liomsa tú a a dheánamh" ar seisean.
thú se 'na humos bhréugh annsin. Thug se a chuid dó agus chineall
gloine le h-ól
"Bheall anois" arsa ó riomhuall "Tá nighean agam annseo agus ma
phosann tú í gheobhaidh sí a tom fhéin óir"
"Bhéul ní fosfaidh mise" arsa seisean "Muc i malla go bhfeise me"
"Bhí cionn muice uirthi agus sé'n doigh a thenaic cionn na muise uirthi
bean bhocht a thenaic isteach go teach í Dhómhnaill agus scaifte
páisdi leithi. Dubhairt bean l Dhomhuaill gur shilfea gur scaifta
de fhuigini musa abhí leithi agus a cheud duine doinn bh acu annsin
bhí cionn na muise air. Bhéul d'iarr ó Dómhnaill air annsin a
posadh agus go bhaghad sí a trom fhéin óir agus nach bheicfead seisean níos
nó í phos se í agus fuair Leitir Mhic a Bhaird na ghift annseos
ceathramha Leitreach.
Bhí nighean eile aige agus ní bhuigheadh duine ar bith í acht a fear
a mbéadh a trom fhéin óir leis. Bhí siad a teacht achan lá agus mall
"óir leófa agus ní rabh dul acu go leor a bheith leófa; cailin mór tróg
abhí innti. Thenaic a fear amháin agus bhí a toom leis ach bordaigh
ar leath chloch agus dubhairt se go rabh sin sa bhaile aige gur shil"
nns tilleadh. Thenaic
is go rachad se
se go rabh
to leis fhi.
fear a
ma"
sí aige Thenaic seisean an lá bhithear da bposadh agus mangadan
eile leis acht go rabh'n bhean caillte aige. Top se i dteach a
choiteara. D'iarr se ar bhean a choiteara dá bhfaghad sí ait
do'n choirthe thuas anocht i dtoighe "A Dhómhnaill go
dtabharfad se fiche punta duithi
"Na fac" a seisean Ait ar bith ach a room a mbéidh a
lánúin na luighe ann"
Fuaidh sise suas; d'iarr sí áit a choirthe go maidi. D'iad
"Ó Dómhaill uirthi a chathadh in áit ar bith annsin go rabh
feart aite ann"
"Ní maith liom áit ar bith" ar sise "Acht áit fhághail sa room
a bhfuil a lánuin na luighe ann"
"Bheul tá neart áit annsin" arsa ó Dómhnaill "Caith síar ag cois
na leapa e"
Bhéul fuaidh a t-oganach isteach sa choirthe annsin; tugadh aníos
istuigh sa choirthe e. Níl an fhiosal a labhair siad i rith na
oiche nach rabh seisean ag éisteacht istuigh sa choirthe leis
"Sugadh síos a coirthe ar maidin arais. D'imthigh ó Dómhnaill
annsin agus a groom ag iasgaireacht. D'imthigh ó Dómhaill
tranóna roimhe agus bhí seisean na dhiaidh. Casadh'n t-oganach dó
a bhí sa choirthe do'n ghroom
mhaige fuair tusa an b
nach rabh
níl fhéir a bráth
an
"Tá me"
d'imthigh tú Sí'n bhear ab amuidighe a thenaic me aríamh i
ar seisean
"Cha rabh mo bhean-sa agatsa" ar seisean "charbh eagal duith
"Bhó" ar seisean "anois agus d'imthigh sí 'n toighe
Thoisigh se ag innse dó na cainnteanna bhí acu an oiche
roimhe sin. ageal seisean annsin. shíl se go rabh sí aigh
sílim narr labhair se focal a bith a darna oiche le feirg
D'imthigh'n triúr ag ias gaireacht lá'r na bhárach. D'imthigh ó
Dómhnaill ripu agus chaith seisean amach ise san fhairrge. Bhí
Fuaidh aicise agus thenaic sí 'steach. Ní dheachaidh sí chómhair
theach ó shómhnaill a char a bith; d'imthigh sí leithi. Nuair a
thenaic seisean isteach d'fiaffruigh "Ó Dohuaill ca rabh a
bhean a bhí leis"
Ghíl mise" ar seisean "Go rabh sí leatsa"
Fuair ó Dómhaill gaibhte annsin ar bhomaite eisean. Chuadaigh
siad thart go bhfaghad siad báidhte ise. Bhíl siad gurbaidhte
bhí sí. Shiubh sise leithi go deacha sí i glonndall eighinteadh
suas a tr. Thena sí 'steach i dteach ríogh tarnóna; d'iarr sí loisdin
uair sí loisdin. Bhí chann a ríogh mdiaidh theacht on scoil. Bhí
sise na suidhe agus a focal a miosalfad siad bhí sise a chur a
acionn"
"Tá cuma ort" arsa'n rí "Go bhfuil leigheann uaith agat"
"Tá oiread léigheann agam" ar sise "Agus nach mbéidh siadsan cómh
math cu
blían
"Bhéul tá áthas orm" arsa'n sí "Coinneochaidh mise thú cionn
blíana agus ní chuirfidh me'n duine ann na scóile cionn blíana
Bhí sise a foghluim i gceart dófa agus bhíodh íontas ar a rígh gu
casadhair i. Bhí sise fághail na bpaipear ar fad agus bhí sí
feiceal achan trial a rabh seisean fhághail. Bhíod se
guiltailte i gcómhuidhe go gcuirfeadh a counncal ar gcúl
séisin eile e.
Nuair a bhí'n bhlíain thuas aici
"Tá do bhliain thuas indiu" arsa'n sí "Agus cha dtíg liom do thíol
leis an fheoghluin a thug tú do mo chlann
"Níl muill ort mo dhíol; níl me 'g iarraidh ort acht a culaith
eudaigh is fearr atá agat a thabhairt damh agus a beath capaill
"Go fearr ugat a thabhairt damh agus deich bpuit fhichead d'airgead
tiocfa mise leis an iomlan ionnseo arais
"Ó tá sin ro bheag agat" arsa'n sí "Da mbéithea gan a theacht
go bráth
choirigh sí í fhéin in eudach fir annsin. Níor stap sí
marcuigheacht ar a beath go dtenaic sí trasna ag daras
teach l. Dhómhuaill; bhí'n seisin le bheith ann lár na
bhárach. Bhí ó Dómhnaill ag baint na féasaige de fhéin
Thug se'n léim amach nuair a thenaic se'n duine uasal.
Chuir se ceist goide'n siubhal a rabh se air. Dubhairt
D'iarr le Dómhaill uirthi
sise go rabh sí dul go baile Chí
fannacht; bhí luthghair íont
t-go mbéad
comráduidheaige. Nuair a bhí siad ag dul a imtheacht
d'fiaffruigh sí a rabh beath ar bith nach rabh a bheathfhear
maith. Thioc sí beath annsin. D'fiaffruigh sí ce mheud a bhí
sí sin. Nuair a fuaidh sí giote beag bhain sí truisleadh as a
bheath
"Ó is fearr liom mo bheath fhéin" ar sise "Ná é seo. Ach thig liom
mo rogha rud a dhéanamh anois leis nuair atá se díolta ar a
chos"
Tharraing sí amach a reislucr agus scaoil sí'n beath
"Sin a rud a gaidhmsa le rud ar bith nach mbíonn sásta leis
nuair atá díolta ar a shonn"
Fill sí annsin agus thug sí leithi a beath fhéin arais. D'ippal a
bheirt leófa annsin go faile Chiath. Thenaic a trial lá'r na mharach
Chuir a bheitheamh air a bhearrad dhubh dul a thabhairt
se'nteine. Bé sin a threal dheirdheannach. abhair sise
"Níl se gultuailte go foill tá toighe agamsa le rádh ins a chas
Bhí mise adeir se "Ag an fhear sin indé agus cheannuigh me beath
capaill iadh agus dhíol me ar a shonn agus annsin níor sheasuigh'n
beath me"
"Dubhairt a Dómhnaill annsin gur chuma leis goide rinnse
leis nuair a fuair seisean a luach
thabhairt
"Níl a fear sin" arsa seisean "Abhfuil tusa do
sentence dó níl se fághar
trom fhéin óir"
leis a rogha rud a dhéanamh leithi mar rinn mise nuair a
cheannaigh se í
Thobair arsa'n breitheamh "Go deanfainnse mistale. Do
fearr an chonnsellor thusa i bhfad nó'n fear a bhí aigesan
tíor innis se damh gur dhíol se ar a aonn. Bhfuair tú a tom
fhéin óir" ar seisean le da Dómhnaill
D'eirigh se agus bhuail se dhá chic amach ar a daras air
Thobair go ndéanfainn se místache" ar seisean "E sin a chrochadh
D'imthigh sise leithi ar bhomaite annsin agus níor stad sí go rabh
sí ag a rígh a rabh sí aige. D'fag sí'n bheath agus a chulaith
éudaigh aige annsin. Scríobh sí í spás seachtmhaine
chuig an fear le meeta airthi le í dhíol. Bhí sise ann
a cuid eudaigh fhéin uirthi annsin
Gháruigh se ort mo bháthadh na dhiaidh sin" ar sise.
Fuair se greim uirthi mhuch se le pog fhliuch se le deor i
thriomuigh se le brat síoda agus seól í agus ní ghlacfadh se a cuig
trom fhéin óir uirthi annsin.