Scéal an Chailín Fhalsa

dófa
a sia
ilin bhallse
Scéal an Che
"Fad ó shoin fear agus a bhean a bhí na gcómhnuidhe i ngleann a
dtugadh siad Gleann na "Sul air 'náit a rabh maran cuideachta
agus taos óg ag dhul thart ag órc déir agus íontais agus gan dadaidh a chur
bhuadhartha orthu. Bhí níghean amháin ag an bhean seo agus bhuail
tinneas a fear agus d'eag se. Bhí na comharsanaigh uilig go léir maith
duithi agus chuidigh siad leithi gach uile dhoigh go deachaidh an t-am
thart go bhfuair sí'n páisde tógtha
Bhí bothar ag dul thart ag a daras ann suas a ghleann agus bhíodh
níoran de oganaigh raibhleiseach 'nuas agus suas achan am go dtí
an meadhon oiche. Tógadh suas an giorsach seo 'na stollaire mór
ní rabh fhíos aici an seórt a dhéanamh ach oiread leis an fhear
atá sa ghealaigh. Bhí'n mháth
sta de a dá cois ag
deánamh agus a coimhead i
a'n bhaile. Ní
rabh dadaidh deanamh buadhradh de'n giorsaigh seo ach nuair a
thiocfadh buachall anuas a bealach mar i dhul amach síos leis a
platharacht agus a gáiridh agus nuair a thiocfadh buachall aníos a bealacht
mór rachad sí suas leis a platharacht agus a gáiridh. Ach le scéal
fada a dhéanamh goirid bhí sí 'na mhalaid fháirrailte fa'n
bhealach mór "Ach choimheadad sí i gcómnuidhe a theacht an
toighe nuair a bhéad se in am bidh Ghlac a mathair oiread feir.
sa deireadh leithi agus nach rabh sí ábalta bheith ag órc ní b'fuide.
uirthi ar a mhalaideacht a bhí uirthi.
D'iarr sé uirthi an lá amháin a t-eallach a chur amach agus a
mbuachailleacht gan a leigean isteach san airbhir. Ar a dhul amach
do'n chaillighe bhín t-eallach uilig istuigh san airbhir agus se
plathaireacht amach thoir adai le fear a bhí teacht a bothar
Thuig an chailleach an rása amháin go deacha sí fhad leithi
bata leithi. Níor labhair sí char a bith acht stoic a tharraigt
a ghiorsaigh. Leig a ghirseach túirfeach na caoinnte isteach agus d'imthig
sí reathaidh ag tarraint ar a teach. Lean a chailleach 'un toighe agus
thug sí amach na réide ar hoult gruaige í agus achan áit a rabh se
ábalta buille a thabhairt duith bhí sí a dhéanamh. Bhí'n girseach
phocht a caoineadh agus a béicfigh agus ní rabh cuma ar bith stad ar a
chaillir
a bheith a teacht a
Ceabh uair agus caobh ar
tha a rabh
fruigh se do'n tsean
bhean gois"
"Tá" arsa'n tseanbhean "Tá eagla orm go muirfidh sí í fhéin ag obair
Dá sí amuigh ag obair i rith a lae" ar sise "Go rabh se indiaidh na h-oiche
ag mar gcuirfe me muineadh uirthi" ar sise "Muirfidh sí í fhéin sa
deireadh"
"Is maith a locht atá uirthi" arsa'n fear uasal siomaidh duine bhéadh
buidheach beannachtach" ar seisean "Agus a bpáisde bheith amuigh"
agobair
"Tá measaracht ar achan seórt" arsa'n chailleach "Ach níl ciall
d'obais lae aici seo"
Cuir liom-sa cionn lá agus bliain í" arsa'n fear uasal "Agus bheurfa
me tuarasdall maith duit agus bain a cluas díom mur bhfagh me a
caith oibre duith"
"Margadh e" arsa'n chailleach.
D'iarr a fear uasal uirthi bheith teocht isteach sa chabhlach
"Níl agamsa" ar seisean "Acht mo mháthair agus caithfidh tú déanamh
mar iarrfas sí ort agus ma bhíonn tú in a sásamh" ar seisean "Ní bhéidh
sí diaidh tarasdal maith ort"
níor labhair a ghiorsach a char a bith nó ní rabh fhios aici goide
deirfead sí ná goide dhéanfad sí ach nuair a gheobhad sí greim
le h-dhe a ghlacann. Sí a dearr sí aríamh ná a bhfaca sí. D'fag a
fear uasal slán ag a chaillighe agus shiubhal leis a tarraigh ar a
bhaile frid sléibhte agus gleannain agus altain agus áiteacha fiadhanta
rach bhfadaidh an duine ar
dheid. Ní rabh fhios ag an
ca h-ái
rachaidh sí sa
deireadh go dtí binn mór a bhí ann. Bhí bruigheann thúar i dtaobh
na binne. A agus na soilseacha a bhí ann bhainfea amach frígh leófa
Thenaic buachall beag amach agus scaoil se'n beath agus thug leis e agus fuaidh
anfear uasal isteach agus a cailin leis ionnsair a mhathair
"Seo calim" ar seisean "A mháthair a casadh orm uidi agus 'sé'n
eagla bhí ann go muirfead sí fhéin ag obair agus rinne me amach
ar seisean "Go bhfastochainn cionn lá agus bliain e ná bhíodh airdhá
agatsa i gcómhnuidhe ar oireanna maithe
Ghléus a mháthair a suipear duith
"Béidh fhios agam" ar maidin arsa'n chailleach "Ceocu tá sí maith nó
mach bhfuil
"Ar maidin lá'r na bhárach bhí'n chailleach na suidhe leis a toin
ghealaighe agus ghléus sí tráth maith bidh do'n chailin. Nuair a bhí
deireadh thart"
"Siubhal leat anois" arsa sise leis a chailin "Go dteiseannaidh mise
thair a lae indiu duit"
Thug sí leithi amach síar faoin talamh í 'na sheana mhór.
mhillteanach fada fáirrsug lán ola agus cárdai uilig go léir"
a
"Nois" arsa'n chailleach "Sin pare cárdai agus sin lann
Bhí na cárda'n bhí siad cómh geal leis an airgid agus bhí'n olann bhí sí
"Níoda.
duith agus nuair a
"Cardal.
ola.
thioche
"Bh"
"órc ar an olainn. D'iabhalcárda ná olann nó dadaidh de'n tseórt a
thenaic a cailin aríamh agus ní rabh fhíos aici goide dhéanfad sí. Bhí sí
gol is a deoirineacht agus í cuimt a sul na suidhe ar chaithearr leis
ain mhoithigh sí'n raithe a teacht eadar meadhan lae agus an oiche ag
seo isteach bean nach bhfaca sí a leitheid aríamh bhí sí cómh
caol sin
"Ta tú i gcruadhchas" arsa sise leis a ghiorsaigh"
"Tá" arsa'n giorsach "Agus gan fhios agam goide is cóir damh dhéanamh
"Bhéul ma bheir tú do bhainfheis damhsa" arsa'n bhean chaol "Dheanfa
me do thasc uilig duit"
"Maise bheirfidh" ar sise "Go beag a rud sin a dhéanamh"
fe sin go díreach thúsaigh sise a cárdail agus sin a bac nach rabh i bhfad
a cardall deireadh agus a fághail na roollagai. Ní rabh ann ach go
díreach go rabh sí indiaidh imtheacht amach nuair seo isteach a
chailleach
"Bhfuil a taoc sin déanta agat" arsa'n chailleach"
"Ó tá le fada aríamh" arsa'n cailin.
"Tcím" arsa'n chailleach "Is maith thú. Gabhaid se go bhfagh tú do
shuigear"
Fuaidh a cailin agus rinn sí a cuipear agus fuaidh sí luighe. Thenaic a mar
a fear uasal e fhéin ar ball agus d'fiaffruigh se dá mháthair goide mar
chuir sí isteach indiu
"Tá ma chuireann sí leis"
sí réidh le.
Bhí'n cailin ag éisteacht leófa ins a seamra a rabh ní na luighe ann
bhí sí glacann an eagla roimh an chailligh Lá'r na bhárach d'eirigh
cailleach agus ghléus sí bricfosta duithi fhéin agus do'n chailin
"Siubhal leat anois" ar sise "Go dteiseanaidh mise obair a lee indiu
duit"
Shiubhal a calin leithi na diaidh isteach go dtí seamsa mhór eile
abhí ann. Bhí túirne bréugh óir na suidhe annsin agus cárdanairgid"
ar réir sinde eitean óir agus de gach uile sheórt a b'fíor deise ná
che"
"Nois" arsa'n chailleach "An slann sin a chárdail tú indé" ar sise
"Agus a dear tú rthagai de dean snáth uidiu ar a tuirne sin de agus
tochairt suas go bháthmhair é 'na cheairthini e agus na íarnai
"Dhruid a chailleach a daras amach in a diaidh agus d'fag sí annseo
í. Thúsaigh'n cailin a choimhead ar a túirne agus a choimhead arna
cárdai agus a coimhead ar na eiteain agus ní rabh fhios aici ná ná
fheacaidh sí dadaidh 'ríamh de'n chineal chan amháin a dhul a
obair leis. Nuair a bhí neóin agus deireadh lee a teacht mhoithigh sí'n
tarnan ag teacht 'un darais agus í gol is a dtoirineacht d'ascal a bhear
a daras ins a deireadh a bhí aici an lá roimhe sin bean caol fhada
bhí cos dá cuid cómh mór agus go rabh obair aici í tharraint isteach
ar a daras
arsa sise
"Tá tú igcruadh
"Tá" arsan
"Ma bheir"
bhéidh mise i bhfad a déanamh do thase"
"Maise bheirfidh" ar sise "Agus is beag a rud damh sin a dhéanamh
Nuair a chuala sise sin tharrainnig sí uirthi an tral agus a cuid atean
a cuid rollag agus ní rabh sí i bhfad a síomh an iomlann. Ní rabh sí
"A bhfad dá fhagal na ceairthin bháthulair agus na iarnai fa choinne
na caillighe. D'fag slán agus beannacht ag an chailin agus dubhairt go
mbéad sí arais oiche na bainse "Ní rabh ann ach go díreach go
rabh sí ar shiubhal gur seo isteach achailleach cailleach a toighe
"Bhfuil a tasc sin déanta agat" ar sise
"Ó tá le fada" arsa'n cailin
"Tcím" ar sise "Is maith a cailin thú."
Thug sí leithi agus thug sí a suipear duith agus fuaidh a cailin na luighe.
Bhenaic a fear uasal e fhéin agus d'fiaffruigh de'n mháthair goide'n
chineal oibre a rinn sí indiu
binn sí obair mhaith" arsa'n mháthair "Ach níl mise réidh leithi go
foill"
Bhí go maith agus ní rabh go h-olc. Lár na bhárach ar maidin d'eirigh
chailleach go leor a luathas agus ghléus bricfosta
"Siubhal leat" ar sise leir a chailin "Go dteiseannaidh mise obair a lae
indiu duit"
Shiubhal a cailin isteach ma diaidh i seomrafada dorcha eile bhí
ann. Bhí seol annsin setailte agus spól agus achan seórt ghléurai dar
bhair dó
"Nois" arsa
de indiu. Sin a spól agus sin a seól agus sin na h-eiteain agus dean a smaith sin
a rinn tú indé a fhigheadoireacht indiu"
Tharrain sí amach a daras ina diaidh agus d'fag sí'n eailin. Bhí'n
cailin ag amharc ar a tseól agus ag amharc ar a spól agus ag orc ar na
h-eiteain agus ní fheaca sí aríamh a leitheid "Sé'n deireadh bhí air go
thúsaigh sí gol agus acaoineadh agus nuair a bhí neóin agus deireadh lae
teacht mhoithigh sí tarman ag an taras arais. Thenaic a bhean
isteach eadar dhá bhí an darais agus ní rabh ann ach go bhfuair sí
isteach ar a daras leis a tór a bhí uirthi. Bhí a cosa cómh caol le
dhá bhata agus bhí a corp cómh caol agus a chaigeann agus bhí tón uirthi eómh
leathan nach rabh ann ach go rabh se ábalta fághail isteach ar a
daras
"Tá tú i gcruadhchas" arsa sise leis a ghiosaigh.
"Tá" arsa'n ghiorsach "Nó ní fheaca mise na greibhealaigh seo
aríamh"
"Ma bheir tú cuireadh do bhainse damhsa" ar sise "Ní bhéidh me i
bhfad ag déanamh do thase"
"Meise bheudfaidh" arsa'n ghioreach "Agus céad fáilte"
Nuair a chualaidh sise ann shuidhe sí ar a tseól; tharraing sí ur
spól agus a cuid eitean agus ní rabh sise i bhfad a déanamh eudach de'n
t-snath. Nuair a bhí eudach déanta de aici chormuigh sí suas
e go deas fa choinne fuaigheala. D'fag slán agus beannacht aici agus
ch go díreach go
tharrais an
teach.
rabh sí ar
"Bhfuil a tasc sin déanta agat" ar sise leithi '
"Tá le fada aríamh" arsa'n cailin.
"Tcím" arsa'n cailleach "gur tú an cailin is fearr a casadh ormsa go
foill"
"Is mór agair go bhfuil me in do shásamh" arsa'n cailin.
"Siubhal leat" arsa'n cailleach "Go dtabharfa me do shuipear duit"
Thug sí suipear duith agus fuaidh'n cailin i luighe.
Bhí go maith agus ní rabh shole ar maidin lá'r na bhárach d'eirigh'n
chailleach airíst; ghléus bricfosta do'n chailin agus nuair a bhí sin thart
"Siubhal leat" arsa'n cailleach "Go dteiseannaidh mise obair a lae
indiu duit"
Shiubhal a cailin ina diaidh isteach mía tseana íontach galanta
bhí ann. Bhí na ballai fann bhuailte le h-ór agus le h-aigead. Bhí na
tablai agus na gleannai bhí annsin chuirfead se maise ar do chroidhe órc
air; loinneadh óir ar achan seórt dá n-amharcfad sí air acha
uile seórt gléus fuighealla a bhfacaidh'n duine ariamh na luighe
thart a p uile seort arainn smúdala a bhfea tú aríamh na
luighe thart. Ar réir sin amathaidi agus méaracain
"Nois" arsa'nchailleach " t-eudach sin a rabh tú figheadoireacht
indé dean disi léisteacha indiu de nach mbíonn an fear uasal
ar a dómhain ábalta s lochtughadh. Nuair a bhéas na léinteacha
deannta" arsa'n chailleach "Toisigh annsin" ar sise "Agus smúdaill iad
guidh tú sin in
agus corruigh
fearr bhí annseo
mo shá
rach bhfeicfead duine nó Dia go brath arais eisean a teacht ina
leitheid do shiubhal.
D'eirigh'n gárda thart a méadh go dtí go bhfuair siad greim ar
a stuil; thug leófa arais í go dtí'n mainsear an áit a rabh sí
ceangailte; bhain anuas a chailleach; thug leófa í agus choirigh
suas airist í fa choinne faire úr nuadh a chur uirthi.
Thenaic a pealar trathnóna agus h-innseadh dó goide bhí dul i
bhí ionganteas a tsaoghail air goide bhí cearr
íonn cupla gloine uisce beatha damh" arsa seisean leisa
dearthair bhocht Go bhfaghamuid greim the" ar seisean "Agus
a dhul na faire"
híon agus rinn a bhean pasaid bréagh muicfheola réidh dobha uili
an tsaoghal. Bhí na fáisdí bochta ag eirigh m'áirde agus ag ceoil
le neart luathair fa'n tráth maith a bhí siad ag dul a
fhághaill.
"Nuair a bhí a saith ithte ólta uilig acu
"Silim" arsa'n pealar "Go rachamuid na faire tamallt"
Fuaidh siad na faire agus bhí íontas a tsaoghal ar a phealar
goide thiocfadh bheith cearr
"Tá" arsa bean a toighe "Níor caitheadh go leor a cheudamhair
léihi agus a caithfidhe ní bhéad sí ar a cois ar a doigh
Thioisigh stréinnseir ag cruinnin 'noir agus ag cruinn as achan
uile bea
fhaire agus connsair a torramh ach
rid rí dheachaidh tórramh
le scéall"
"Béidh tusa" ar sise "fosta ceangailte roimh bhiadhain ó'ndiu agus sé'n
fear a bhéas agat" ar sise "A fear uasal a bhfuil tú ag obair dó agus ma
tcí tú mise a teacht isteach oiche na bainse túfidh me nach mbéidh
faic a náire ort ag orc orm
Ní rabh ann ach go díreach go rabh sí ar shiubhal nuair seo isteach
a chailleach
"Bhfuil a tase déanta agat" arsa'n cailleach"
"Tá" ar sise "Le fada aríamh"
"Ó is tú an cailin" ar sise "Is fearr bhí annseo 'ríamh agamsa
Fuair sí greim dhá láimh uirthi agus bhain sí pog duith
"Tá dúl agam" ar sise "Nach mbéidh locht ar bith agat ar mo mhar
ná ma ghlacann se mo chomhairle-sa ní bhéidh an bhean go
bráth aige acht thú"
"Maith go leor" arsa'n caillei.
"Siubhal leat" arsa sise "Go dtí go ndéanfa me do shuipear réidh
Rimsiad a fear agus fuaidh an cailin a luighe agus fuaidh an
chailleach a luighe. Cadar sin agus a meadhon oiche thenaic a fear
uasal í fhéin agus fuaidh luighe.
Ar maidin lá'r na mhárach nuair a d'eirigh'n chailleach agus ghléan
sí bricfosta réidh do'n iomlan acu
"Nois" ar sise lena mac "Ma ghlacann tú mo chómhairlesa seo
cailin a choinneochas tú mar bhean nó tá tú teacht chugamsa
leis na bhí
leat agus ní rabh fhios acu goide rud
ca
da
"Maith go leor" arsa'n mac "Nuair atá sí in do shásamhsa" arsa'n
mac atá sí in mo shásamh-sa. Sé a rabh dheoth ort" ar seisean
"Sibridhe maith cailin fhághail a bhéadh deagh lámhach agus tean go
bhfuair tú sa deireadh í
Cuireadh duine amach ar bhomaite fa choinne sagat meise agus
cléireach circe agus posadh an lánuin. Fuair a méid toighthe bhí
sa tír thart cómharach cuireadh a theacht na ba se agus thenaic
"D'eirigh'n ceól agus d'eirigh'n t-ól agus d'eirigh'n phéisiuir agus a damhsa agus a
gurtaigheacht. Nuair a bhí siad i lár spóirse amach miaidh ar
mheadhon oiche mhoithigh siad a tuaragan a teacht a
darais. Fascladh daras. Cé seo isteach ach Cos mhór. Bhí cionn
cómh caol agus a cois eile cómh mór agus í ag tarrait na coise na diaidh
aníos a t-ular. Níor aithi duine ar bith í agus ní fheacaidh'n duine
aríamh í. Bheannuigh sí dófa agus bheannuigh siadsan duith mo
a bridhra bhí acu ann uair sin
"Car tír nó cer talamh duit" arsa'n groom. Nuair nach bhfuil me
d'aithe"?
"De pháirtidhe de mhrá mise" ar sise.
"Bheul ní bhaineann sin" arsa'n groom "Acht goide'n cineal cois atá
ort na goide is reasun do'n chos a bheith mór agus a chos eile bheith
caol beag
"Innseachaidh me sin duid
cómhnuidh
a sníomh agus a cárdall
i me ro-óg. Bhí mo
t-shátha agus bhí mo chos solid an doigh amháin" ar fad agus bhí mo
dhá shúl graitheach ag coimhead agus bhí mo chos an doigh amháin
ar fad agus bhí me bog óg agus d'fár brígh mo chuirfe uilig go léir síos
in mo chois"
"Ma 'sé sin mar tá" arsa'n groom lena bhean "Dubhal tuirne ná
carda na roollag a guidheas tú fhad i bhéas tú agamsa"
"Ó bhí siad i léiriúir a tsaoghal annsin síonadh cupla ghine
do chos mhóir agus nuair a bhí siad i dtrean phleisir arais
mhoithigh siad a tarman ag an daras arais. Le sin cé thenaic
isteach ach dón nór. Bhí a dá cois cómh caol le dhá dhealagan
agus bhí a cionn cómh caol le bata agus a dá láimh cómh caol le bata.
Bheannuigh sí dófa agus bheannuigh siadsan duith
"Car tír nó ce'r talamh duit" arsa'n groom "Nó goide'n túr a dtenaic tú
as nuair nach bhfuil an duine ábalta d'aithe"?
"Da phairidhe de mhrá mise" ar sise
"Bhéul ní bhaineann sin" a seisean "Goide'n seórt tón atá ort"
Ní rabh dadaidh aríamh sa tr seo cosamhail leat do chosa bheith
cómh caol agus do lámha agus do chionn agus do chón a bheith cómh mór"?
"Céas maith" ar sise "Bhí máthair i gcómhnuidhe na fhighead
nuair a bhíod se ar shiubhal as teaile bhínnse fighdearacht
na ait. Nuair a fuair se bás thúsaigh me fhéir a figheadarach
láimh"
's suas ins an am. Bhí i
Bhí me bróg a
dhá cho
graithe"
na maidh
mo thór na suidhe ar fad an doigh amháin ar a mhaide agus d'far
brigh mo chuir síos in mo thóin. Sin a réasan a bheir mise mar
sin
"Mas mar sin atá" arsa'n groom A chailin mhacannta, diabhal séil
nó spól a shuidhfeas tusa air a fad a bhéas tú agamsa"
fhíonadh cupla ghoinne bréugh uisce beatha agus tugadh do. Thóin Mhór
e. Cuireadh 'un bidh annsin í agus bhí achan seórt go bréugh ar
feadh tamaill go dtí gur mhoithigh siad a rathe a teacht arais
Fuschadh daras agus ní seo isteach ach a srón Mhór. Bhí'n gaosan
bhí se slat ripi agus bhí'n chuid eile duith cómh caol nach rabh inn
ach scala. Bheannuigh sí dófa agus bheannuigh siadsan duith me
na bridhra bhí acu ann uair sin
"Ce'r tír nó cer talamh duitse" arsa'n groom "Nó goide'n seort srór a
d'far ort"?
"Ó innseochaidh se sin duit" ar sise. Bhí mo mháthair agus mo chuid
deirbhshiura a gcómhnuidhe fuigheall a déanamh eudaigh agus cuireadh
mise fuaigheal bhfad sé í ag agus a déanamh puill cripe is mó bhínn
thí mo chionn ar fad crom ar eagla go millfhinn a rud a rabh me
dul dó. Bhí me bog óg a fás suas ins an am agus nuair a bhí me
chiom chrom d'fas brigh mo chuirt amach síos in mo ghaosean
"Ma 'sé sin mar tá" arsa'n groom a tógail a challain "A chailin
mhacanta diabhal léine nó poll cripe a dheánfas tú fhad is bhe
"Ní agamsa"
lionnadh do
"Cuireadh a bidh annsin a
"Deirigh pleisin agus d'eirigh an ceól sa damhsa arais. Damhsa siad
leófa go dtí go rabh lá geal lá'r na bhárach ann.
Déirigh Cos mhór a léim na seasamh agus Tón mhór a léim na
seasamh agus brón mhór i leim na seasamh agus a triur ag dul na
bhaile agus d'fag siad slán agus beannacht ag an ghroom agus ag an
bhride agus ag an chailligh.
Scab lucht na bainse soir síar agus iad uilig go léir ag tuitinnis
na dógacha le neart olachain. Nuair a scab deireadh
fuaidh an fear uasal agus a chailin fhallsa na luighe ma
seamra mhór ghalanta abhí ann agus a cailleach na seamsa
aici fhéir
Ach le scéal fada a dhéanamh goirid bhí'n t-ádh a reathaidh
ar a cailin fhallsa. Ní rabh aom tun oire le déanamh
níos níos aici ach 'sé chaitheamuid a ráit nach bhfuil
fhios ag duine ceocu is fearr bheith a reathaidh nó a
siubhal go socair.
"Síleann se go bhfuair Tárlach é ag anna tí bhreithahain
"Có na Ceatharnach. Sleann se go bhfuair anna a cuid
scéaltai ó. Mcheal Mór ó Dochartaigh. Cruc seitir