Scéal Thuathail Uí Fhearraigh

Rail l fhearraigh
Scéal sí
-
Bhí sin ann fad ó shoin agus is fadó bhí bhí duine eolach dhéanta
ann agus sé'n t-ainm a bhí air. Tuathal a fearraigh. Bé'n cheid a
leanad se ar shiubhal ó Aonach go h-aonnach agus ó mhargadh go
margadh a díol agus a ceannacht agus a deánamh butaiste. Ní rabh
aige ach a mháthair agus bhí sí íontach aosta agus cailin fastuidhe bhí
aige le seacht mblíadhna ach 'se'n deireadh bhí air go bhfuair a
mháthair bás agus bhí. Tuathall íontach buadhartha uaigneach na
diaidh. Ní rabh i bhfad de ainnsir go dtug se grádh do chailiníontadh
doigheamhail a bhí ar a bhaile ach le scéal fada a dhéanamh
goirid posadh iad ar dheireadh na bugadaigh. Thug se leis na
bháile í agus bhí agamach maighistir.
"Is a bhí íontach
buadhar
uaidh"
At fa'n
teach
ar shiubhal thigead se 'steach agus bhí pléisinir a tsaoghal acu seal
Thug Fuathal drach - bharramhail sa deireadh go rabh se déanamh
barraidheacht snéicearachta fanna fuinneaga nuair a bhíodh
seisean ar shiubhal.
lá amháin" arsa. Tuathal leis na mrá
"Tá mise dul go dtí leitheid seo aonnach" arsa seisean "Agus b'feide
go mbéad se cupha lá go dtigfinn acht ní bhéidh muill oraibh
fhéin" ar seisean "Mbur súl a choinneall ar na ceannacain beaga
eallaigh sin at' agam"
Bhí uan beag ar teaghan aige a cheannuigh sear anach dtugad
sé'n peata dubh air agus rinn se amach go mb'fearr dó é cheangal
thíos i dtaobh a toighe ar h-eagla go dtiocfadh dadai air go
dtigfead se 'rais. Cheangal se é agus amach ar a daras leis agus shiubhal leis
Ní dheacha se i bhfad ar shiubhal a'n teach gur casadh bean bhear
ribeach ruadh air
"Sílim a shuathail" ar sise "Gur duine amuideach thú dul im
asnaidh sin imbárach ná béidh lá mór troda ann" ar sise "Agus ní
se i bhfad ó fuair tú bean" ar sise "agus b'fearr duit" ar sise "Thead
arais in an codhlata" ar sise "Tá maighistir na scoile sin" ar sise
"A reathaidh fa'n teach nuair a bhíos tusa ar shiubhal agus gan istui
ach a bheirt bhan
isle anocht" ar
"Tcím. Tcím" arsa "Tuathall"
dh ag an
seiseann
"
tea
rabh i bhfad go dtenaic maighistir na saoile a chul - choimhead agus
nuair nach bhfaca se Tuathall istuigh seo isteach e. Bhí fáilte
córtach ag na má roimhe agus d'innis dó go deachaidh Tuathal go dtí.
leitheid seo amach agus nach mbéad se arais cionn dhá lá
"Agus ó b'annamh linn e fhághail ar shiubhal" arsa bean a toighe
"Sílim" ar sise "Gur fearr dúinn an fhuil a bhaint as a pheata
dhubh ná is fada duil agam" ar sise "Féusta beag a dhéanamh agus cuireadh
chur ort acht ní thiocfadh liom dadaidh dhéanamh gain fhíos dó
bhair siad an fhuil as a pheata dhubh D'fann maighistir na scoile agus
ghearr se suas e
"Tá se comh maith againn é chur síos" arsa'n cailin "Agus béidh se
bruithte nuair a thiocfas muid as a bhoitheach
Fuaidh siad amach na bhoithigh agus b'uaigheach le maighistir na scoile
bheith na shuidhe istuigh agus sao amach ma nduaidh e. Sheasuigh se sa
bhoitheach a comhradh leófa agus ba mhaith a mhaise sin do. Thuathal i
Chuala se deireadh'n chómhraidh. Fua se thart gcul a toighe agus chuir se
nuas crúca ar a toimhear agus thug se suas ceathramhadh'n pheata dhuith
bhí se pasta. Nuair a b'fada leis na mrá bhí maighistir na scoile na sheasamh
sa bhoitheach
"Gabh isteach" arsa'n cailin "Agus óire b'feidir go bhfuil suid bruithte.
Ar a dhul suas i gcul a bhoithigh dó a tarraint ar a daras cé casadh ar
ach "Suathal. Fuair sa greim aceadaman air agus níor leig se amach a
hoult go dtí gur thacht se e. Thar
úl a toighe.
e agus chuir se crámh de
oil i
de'n cheathrú na luighe lenathaobh. Nuair a bhí na mrá réidh se
bhoitheach thenaic siad isteach agus ní rabh nuaighistir na scoile le fághail
"D'órc sí sa phota agus ní rabh dadaidh feola sa phota.
le h-áit a deacha se" arsa'n cailin" ar seisean "Nar mhillteanach ann anochair a
bhí air nuair a thug se leis an fheoil a bhí sa phota
osamuid solus" arsa bean bhuathaill "B'fheidir gur amuigh dá
fuaradh atá se
dos siad solus agus chuartaigh siad thart agus fuair siad na luighe thuas i goil
toighe e agus é tachtuighthe crámh de'n fheoil thiar a scéadaman agus a chuir
eile de'n cheathramhadh na luighe lena thaobh.
"Nar dhubhairt me leat" arsa'n cailin "Go rabh se anrochaineach Goide
tá déante anois againn" ar sise "Crochfar sinn agus gan fear a toche na bháil
"Ó níl neart air" arsa bean Thuathail"
pharraing siad isteach me diaidh e sa daras a agus chuir siad cabhar a
an fhuinneoig agus glas ar a daras. Thúsuighi bheirt a déanamh buidharth
fa'n teinidh goide d'eireochadh dófa thí siad a deoireacht leófa agus a
cranndan go rabh se'n meadhon oiche. Le sin mhoithigh siad a tarn
a teacht an darais. traisteal na gcos dul thart amuigh fa'n daras
"Goide mar gheobhas muid a fhalach" arsa bean chuathail"
"Ó toitocha muid anuas a sean-choirthe sin air" arsa'n cailin "Go
bhfaghamuid fáill é chur i bhfalach.
"We that fa'n tréid le
dheicfe
fhain sí a ghas de'n daras
á arna
bhí ann ach Fudh
an
seachaidhe ma
deánamh, fiaffruigh an í seo a baile agus siad agus seo
"Mhaige" arsa'n bhean "Tcín go bhfuil tú dul a thúsacht. Nar shíl me" arsa
sise "Nar ól tusan ndeor aríamh"
íor ól me'n deor aríamh" ar seisean "Go dtí seo. Fear eile casadh orm a
seisean "Thug bolga nó beirt damh as buideal" ar seisean "Agus
chuir se ar meisce me" ar seisean "Ní rabh gair liom a dul nanaigh"
Le sin tuitidh se i lár ann urlair
"Fag annsin e" arsa'n chailleach "Caithfimid éadach air go dtí go
dtigfidh se chuige fhein Chaith siad phainncead mór sa mhullach air.
Ní rabh se i bhfad gur thoisigh Fuathal a rabhaillighe agus a cual frid a
teach agus a roulall anonn 's anall. D'eirigh se ar a thoin sa deireadh.
d'órc se síos i dtóin a toighe.
"C bhfuil a peall dubh" ar seisean "A cheangal me annsin ná shíl
me gur chuir me isteach e"
bhí thug a duine ar bith acu-san freaga a bith air. D'eirigh se léim na
sheasamh agus bhí'n bhuarach scaoile.
B'feidir" ar sisean "Gur isteach faoin choirthe annseo a fuaidh se
a tionnta 'mall a coirthe ó'n bhalla.
"Ah fag sin" arsa'n cailin.
Thonntuigh seisean anall a cóirthe agus é a staggeral agus bhí'n fear mór na
luighe ar a talamh faoin chóirthe.
"Cé seo" arsa Fuathall "Tcím go bhfuil níos nó ná'n fear amháin fa'n
teach sio" ar seisean?
"Níor lah
cuideadh liom ná tá mise gáireach acu. So fearr duit" ar seisean
dhul" ar seisean "Donnsair a churate agus a rait leis go bhfuil mise
dul a imtheacht as báile a saothru síos fa na bhosa agus gur mhaith
liom trifhe a bheith fa mo phocai agus d'iarr se orm a ráit libh a
dtigeadh leat cuig punta a thabhairt damh"
bhaise pleoid ort" arsa'n curate "Da bhfaghtha buachaill cruaith
gasta a shaothrochadh 'náit a tseanduine sin nach bhfuil
ábalta sud ná seo a dheanamh agus is mór atruaigh thú a bheith
ag dul amudha leis" ar seisean.
Ce h-uair atá se ag imtheacht arsan curate?
"Béidh se ag imtheacht imbárach" ar sise
"Bhéul bheurfa me cúig punta duit" arsa'n curate "Acht leigint damh
fannacht agat go dtigfidh se 'rais"
"Óghlac sí'n fhear ba mhó agus ba lugha a mhoithigh tú 'riamh.
"Cionnus go gcuirfead se a leihid síos duith agus níor labhair sí'n
darna focal ach a dhul amach ar an daras. Nuair a thenaic a gabh
teacht é bhí se 'muigh in a h-áiricis
"Goide dubhar se" arsa'n gabha"
"Ó bhfuil scéal a dheath ort" ar sise "Dubhart se" ar sise "Go
bhfannochad se ugam go dtiocfa arais agus go dtabharfad se cúig
punta damh agus ní h-é" ar sise "Nach bhfuil mise ag dul a dheanamh
"Na leig dadai ort fhéin" arsa'n gabha bhainfidh mise toit as ar sonn
an fhocal sin. Gabh ionnsair a darna fear arsa'n gabha "Go bhfeicsta
bhfuig tú cuig punta aige"
se ar a chasain iad a bhí ó daras na isteanadh go dtí colbha na
leatha
"Nois" ar seisean leis a chailin "Cuir a fear sin a mharbh sibh ar mo
dhruim" ar seisean "Caithfidh mise a chur i bhfalach
Shubhal leis agus maighistir na seoile leis ar a dhruin. Níor stad se go
deacha se go daras theach a phobail. Bhí'n daras fasgailte rud
beag agus aolus beag dearg a doghadh thuas ar ann atáir i níl amach gur
léur duit seaile bheag go rabh se lesta. Thug se leis maighistir na
seoile agus d'fag se na sheasamh taobh 'muigh de rail na h-altora e. chuir se
cupla maide beag leis nach leigfeadh dó tuitein. Amach annsin leis agus cas
go teach a teagait. Bhuail se'n daras agus bhí se eadar a tí agus a ceathrar a
chlog ins an oiche. D'eirigh a chailli. D'fiaffruigh sé goide bhí cearr
"Ó tá mo bhean" arsa "Tuathall Ghlac sí taom eighinteacht teacht na
h-oiche agus bhí sí ar fad ag eirigh níos meas a agus d'aithi me dtíathan
mhéadhon oiche go mbéadh obair aici dul go maidin agus smaoitigh me
go dtiocfainn fa choinne an tsagart le fios nó le h-amhras"
Fuaidh'n cailin suas a staigh se agus d'innis sí do'n teagart cé bhí ann
gurb é Tuathal a shearraigh dhí ann go rabh eagla air nach rachadh
aga
a bhean go maidin. Thóg a sagart iontach gur deas a rudd'fhear
bith theacht fa'n am seo oiche ceasdana a theacht sa lá nuair a
bhí daoini na suidhe ach ce bith se'n de chaith se air a chuid
cudaigh agus seo anua
dh contach chunafach air agus é cómh
gíoraise le bhí
al. "Nach ar a daras leófa
Shiubh
phoca
"Ó bo bó" ar seisean "Tá me 'g imtheacht agus níl an ola dhéidheannach
agam le chur uirthi. B'fheidir gur maobh atá sí ar réir mar deir tú a
seisean "Gabh 'steach" ar seisean "Le. Tuathall "Go teach a phobal agus tug
amach bocsa na h-ola ate ar an altair"
Fuaidh Fuathal isteach agus seo amach arais a reathaidh e scairtigh
leis a teagairt"
"Fann do sheasamh" adeiread se "Tá'n drabhal i dteach a phobail
"Chan fhuil go marrain is damh" arsa'n sagat "Cha leigheadh'n agal a
díl isteach annsin
"Bhéul Bhéul" arsa Fuathall "Mar b'fuil se ann tá nid eighinteacht
ann cosamhail leis
Fill a sagart agus thenaic se go daras teach a phobail agus d'órc se 'steach
agus thenaic se'n crnan mór na sheasamh thuas os coinne na h-alta
amach. Chuir se fearteagal suas air na ghaidin sin fhágd. Ní rabh
fear a bhí thúas a carradh. Thenaic a sagart amach arais fhad le
imth
"Ó lo bó" ar seisean "Tá rud mór eighisteacht cearr nuair a fuair a
díabhal cead a dul isteach annsin. "orc a bhfuighthea cloch" ar seis
le. Fuathal. Fuair. Duathal cloch
"Gabh isteach" ar seisean le cuathall "Agu caith a chloch ann a
"Cha dtéidhim leoga "Arsa Tuathall "Bhí mise istuigh cheanafa" ar
seisean "agus is agat is mó atá cumhacht" ar seisean "Gabh fhéin
"heach"
Thug
dhiaidh chaith a sagat a chloch agus chrag se'n fear a bhí na sheasamh
a mullach a chinn
"Gabhad se" arsa seisean le cuathall "Go bhfeicinid goide'n cuma sta an
inic a chuala me iomradh air" ar seisean "Ach ní fheaca me ríamh "
Suas leis a bheirt agus cé bhí ann acht maighistir na scoile e gearrtha e
dtaobh a leiceann an áit a dtenaic a chloch air
"Oh o bó" arsa'n sagart "Goide tá déanta agam. Tá an créatúir ag
aruaighe ó thenaic an oiche" ar seisean "Ag déanamh agubile "ó na
abhairthusa air" ar seisean le Fuathal "Bheirfimid linn e agus cuirfimid
é. Ní bhéidh iomradh ar bith go bráth air" arsa'n sagart.
Thug siad leófa maighistir na scoile agus chuir siad e. Bhí'n eilic thart
fa teach a phobal. Thug a sagart leis bocsa na h-óla bhí ar ann altair
"Siubhal leat anois" ar seisean le. Fuathal.
"Ó tá eagla mhór orm" arsa Tuathall "Go bhfuil mo bhean go bhfuil sí
socair roimhe seo. Glae thusa d'ainn" arsa seisean leis a teaga "Ná bhí
deifre ort" ar seisean "Subhalfaidh mise go tibh go bhfagh me
reathannai réidhtin.
Nuair a bhenaic se 'un toighe bhí'n cailin bocht go buaigheach ag
aruaighe agus a bhear a bhí sa leabaidh marbh
"Nois" arsa. Tuathall "Tá'n sagart a teacht anoir annseo agus ma
labhrann tú amach as do chionn" a seisean "Fa rud a bhfaca
tú mionnachaidh mise" ar seisean "gur mharbh tú'n peala dubh agus
gur mharbh tú"
tir na scoile"
Shiubhal
a tse
"Tá'n anall ag imtheacht aisti" arsa seisean leis a sagart "Is daor a
cheannuigh me thú. Nois" ar seisean leis a sagart "Subhal go tiubh
ná mur siubhalfaidh tá fhios agat fhéir goide thíg liomsa mhionna
ort. Na geill do dhadaidh chasfaidh ort siubhal go géur gosta go
rabh tú ag colbha na leaptha
Shubhal a sagart leis ar bhog rása 'steach suas frid potai agus frid
sean-chaithearacha frid corrain agus spealai sean-mhaidi achan
uile sheort. Fuathal na sheasamh sa daras agus é scairtigh leis ar fad
siubhal go tiubh. Nuair a fuaidh'n sagart go dtí colbha na leaptha
bhí a chuid luigheacha stoctha geárrtha uilig go léir a tuite "
ag eirigh suas a toular. Bhí a chuid bristi stroctha D'fiaffruigh
Fuathal rabh sí beo
"Ó níl an amal" ar seisean "Ach indhiaidh imtheacht
"Tá sí ceart go leirgo foill"
Chuir an ola uirthi agus shiubhal leis. Beigean do Tuathal a dul leis arsan
gur fhag se 'stuigh sa teach e le neart uaigas
Deirigh gáir amach lá'r na bhárach ar maidin frid na bailte go bhhar
bear Shuathail ú bhearraigh bás tobann chruinnigh lucht na faire agus a
faire nór ann ach ce bith nar bhí le scéal fada a dhéanamh goir
cuireadh í. Bhí buathal a fearraigh fuaidh se díol is a ceannach
leis mar bhí 'ríamh ach ce bith doigh ar eirigh'n scéal amach
bhíod siad a loscadh leis gur mharbh se a bhean leis a
graithe
tuairnin. Dhar leis fhéin cuirfidh seisean e
a tsagat
"Ní thíg liom eirigh 'mach nó sé
"Nach bhfuil siad a scairtigh liom" ar seisean "Achan áit a rachas me
tá me náiriste acu. Níl ainm ach orm acht Tuathal a fearraigh a
mhabh a bhean leis a tuairnin. Tcfidh me" arsa seisean "Agus chuifidhe
me go gcuirfidh tusa deireadh leis a loseadh-adai Dia Dómhnaigh
ná mur gcuirfidh" ar seisean "Agus mur ndeánfaidh tusa mar tá mise
larraidh odh mionnachaidh mise ortea gur mhabh tusa
maighistir na seale"
Bhí go maith agus ní rabh go h-ole. A Dómhnach na dhaidh sin nuair a
bhí'n t-eifreann raidhte ag an sagart sheasuigh se ar an alta
agus d'iarr se ar duine ar bith gan carradh go rabh cupla focal
aigeean le ráit. Nuair a bhair se de culaith Aifrinn thenaic se 'mach
arais
"Chuinn" adeir se "Go bhfuil man agaibh frid a pháraise seo a
fosadh rudai granna" ar seisean "Feis an fear is doigheamhla istuigh
sa paraiste agam Tuathal a tearraigh gur mharbh se a bhean leis a
tuairnin agus ma chluinn ns ma dhoithim" ar seisean "an duine ndeirfidh
é ná a loisefidh e le. Fuathal a tharraigh níos mó craithfidh me na duir
air agus dheánfa me a choinneall bhathadh amach ó dhruim a tsaoghail. Bhí
mise ag bean an fhir sin" arsa'n sagart "Agus chuir me'n ola dheidheannach
uirthi eadar seadhon oiche agus lá sul a bhfuair sí bás acht ma chluinnin-san
duine cainnt níos mó" ar seisean "Dhéanfa mise atean dé
Posadh Fuathal a tearraigh agus a cailin a tseachtmhain na dhiaidh sin agus ní
rabh duine ar bith istuigh sa fharóiste a bhí cómh measamhail ag