Fionn Mhac Cumhaill agus Rí Shasana
Ireland
- Collection
- The Main Manuscript Collection
- Volume
- 0169
- Date
- 26 August 1934
- Item category
- Lore
- Aarne-Thompson index
- AT0513A: Six Go through the Whole World
- Language
- Irish
- Location
- Kilteevoge, Co. Donegal
- Collector
- Liam Mac Meanman
- Informant
- Neddy Ua Muighe
- Link
- View entry on dúchas.ie
Mode:

Archival Reference
The Main Manuscript Collection, Volume 0169, Page 168
Image and data © National Folklore Collection, UCD.
Transcript
AICumhaill.
se
agus bhí hasana
"Nas
ann"
Bhí Fiom ac Cumhaill lá amháin idhiaidh a seilg agus teacht"
trathnóna dó thenaic fear ionnsair a reathaidh mar bhéadh an
ghaoth ann. Thug se leitir dó agus sé rud a bhí sa leitir cuireadh é
righ na Sasaine bheith thall cómh tuith agus thi cfadh leis go rabh
graithe aige leis. D'imthigh fionn agus a chuid fear a tarraint anonn.
"Casadh seisear buachall dó. D'fiaffruigh an chéud fhear dó an
bhfastochad se eisean. D'fiaffruigh se dó 'ainn abhí air loinn
"Mhac a tslis d'innis se dó
"Goide thiocfadh leat a dhéanamh "
"Dheanfainn long in oisead cúig bhomaite de ghiota shlios" ar
seisean. D'fastuigh se é agus thenaic a darna fear fhad leis
"Bhfastachaidh tú mise"
"Cann tá ort"
Choinn mhac an Eolaidhe"
"Goide thig leat a dhéanamh"
"Dheanfaim a t-eolas áit ar bith"
Thenaic a tríomhadh fear agus d'fiaffruigh se cainn abhí air.
"Dubhairt se
"Chloinn mhac an This
D'fiaffruigh se goide thiocfadh leis a dhéanamh. Dubhairt se go
ndeánfad se fios ar an rud a bhí le theacht agus ar an rud a bhí thart
D'fhastuigh se é. Thenaic a ceathramhadhfear agus d'fiaffruigh se do
an bhfastochad se eisean. Choinn mhic a thailt a t-ainm a bhí ar
D'fiaffruigh se dó goide thiocfadh leis a dhéanamh. Dubhairt se a
rud a bhuighead se hoult air go gcoinneochad se greim air go
dtiocfadh a boult leis. Thenaic a cisigeadh fear annsin. Choinn
mhac a Creepalaidhe. Dubhairt se go gcreepalfad se suasfide
míle de thaobh toighe agus anuas a taobh istuigh. Thenaic a
seimheadh fear. Choinn se a ghadaidhe. Dubhairt se nach
bhfastochad se é nach rabh gaduidhe aríamh easc a chuid fear
agus nach mbéadh. Dubhairt siad go rabh se seo na chomrádaidhe
acusan agus muna bhfastochad se é nach bhfannochadh siadsan
D'fastuigh se é"
"Come anois" arsa "Fionn "A chloinn. Mac a tolis dean long anoiscómh
tiuth agus thíg leat
Druidig mh
Nuair a d'ar
dearthair saidhbhir 'na bean íontach stuadha
"Gabh suas ar sise leis a dearthair saidhbhir "Ar ball go dtí os
cionn a toighe áit a dtugadh siad "Ard a chait air agus ce bith
áit a rabhthar a coir na muice aréir" ar sise "Shuidhe siad
go maidin agus níl a greim sneachta ar a teach nach bhfuil
léighta. Ní bhéidh moill ar bith ort a aithne" ar sise "Nuair a
dhearcfas tú thart
Fuaidh se suas agus d'órc se thart ar a tír uilig. Bhí seachta mór ar
achan teach ach teach a dearthair bhocht. Thenaic se 'nuas arais"
"Bhfaca tá dadaidh" arsa'n bhean
"Tá sneachta ar achan teach" ar seisean "Ach teach mo dhearthair
docht agus níor bhair se riamh duith "
"Le fios ná le h-amhras" arsa'n bhean "Tá cortha mór annsin" ar sise
"Agus cuir do mháthair isteach ann trathnóna agus fag bouster beag min
coirce ag na cionn agus ma bhíonn dadai dul fa'n teach ann" ar sise
"Cluinfidh sí é agus innis do do dhearthair bocht gur cuirm atá ag dul
a bheith agat agus go bhfuil tú réidhtuinntoighe"
Nuair a deirigh'n pealar ar maidin d'imthigh se leis fríd a bháile agus a
seisean leis a dearthair bhocht
"Ma thig se mall orm a gcoinneochaidh tú anocht me"?
"Coineachaidh agus go bhíain a nacht" arsa'n deathair bocht.
ist agus cluinfe tú. Tar
dh ceathar de chuid fear a dearthair
saidhbhir
ní glas ar dharas a córtha agus bhín air
laras bhí se ce
cruaidh"
leig a páisde leis"
Fuair seisean hoult ar a laimh agus thoisigh'n sinnig. Tharrain se
suas a sinlear agus tarrainnigeadh seisean anuas a láimh arais.
us a deireadh thenaic a láimh leis agus buaileadh ar shlait chí
a chinn e nuair a thenaic a láimh leis. Thenaic a láimh eile anuas
annsin agus bhí'n páisde leis. Bhí'n t-oganach na luighe agus ní
thiocfadh leis eirigh.
"Tá se dona go leor anois" arsa tionn "Go bhfuil an páisde ar
shiubhal indhiaidh sinn a theacht anonn ó Éirinn dá choimhead
come anois a chloinn mhac a bhis, dean fios anois ea deachaidh
an páisde nó cé thug leis e"
Dubhairt cloin mhac a thio gur fathach as a Dómhain "Thoir
a thug leis é agus go rabh'n t-iur paiste aige.
"Caithfimid a dul soir" arsa fiom "Go bhuachamuid na páisdi a
ghoid. Come a chloin mhac a tseis" ar seisean "Dean a long arais
"Druidigi mbur síl" arsa seisean
Nuair a d'aocal siad na sula bhí'n long déanta.
"Come anois a Chloinn mhac an Eolaidhe, deán a t-eolas cómh tiuth
agus thug leat soir"
ní rabh deich mbomaite go rabh siad faoi teach an fháthaigh
Nuair a fuaidh siad fhad le teach an fháthaigh bhí'n dá fháisde
agus pandeannai beaga ag a tabhairt isteach uisce le chur an
láimh an fháthaigh"
gheobhar
"Cuir cloinn mhac an Ghaduidhe ar mo dhruim" arsa cloin mhac
a Creepalaidhe "Agus bheirfidh mise isteach e."
Fuaidh a ghadaidhe ar dhrim a chreepalaidhe; chreepal se
suas ar a taobh amuigh agus anuas ar a tsimhear a taobh istuigh
Fuaidh a gaduidhe a cuartu thart agus fuair se bull dog mhadair
a rabh coileain aici. Bhí'n fáisde deol ar mháthair an fháthaigh
Ghoid se thart go bhfuair seis colean a chur a dheól ar a
chailligh agus an páisde a tharraint amach Fuaidh se ar
dhruinn a chrapalaidhe annsin arais agus a páisde leis. Thenan
se amach annsis ag a páisde leis agus an luthghair ar fhionn.
Bhí'n bheirt fáisde eile amuigh agus thug siad leófa a bheirt
páisde agus tharraing ar a luing. Tharraing siad ar a luing
d'aithin a fáthach nuair nach rabh na páisdí teacht leis a
uisce go rabh rud eighisteacht cearr agus dippal se na ndhiaidh
Ní rabh siad giota ar bith amach san fháirrge go bhfaca siad
a fáthach na ndhaidh. Chuir se a leath lamh suas ar
mhullach na luinge go dtí go mbéidhfead se'n long
"Come anois" arsa rionn "A chloinn buihic a thoult beir ar a láimh
Thoisigh'n giomg; thenaic a láimh leis agus thuit Choinn bhic a
toult a fuair coll greim air nó bhéad se amuigh sa'n fheig
"Ní rabh láimh ar bith annsin ag an fháthach. D'fiach se
lena chionn leis an long a chur sios acht ní rabh se ábalte
maith a dhéanamh agus b'eigean dó imtheacht leis.
Thenaic siad fhad le righ na sas
leófa choinnigh se tú ní iad ag ithe is ag ól brand agus achan
seórt agus a luthghair bhí air bhí se corr ar bígh na basana.
Bhí mise me fhéin leófa ag teacht abhaile dófa. Bhí siad lla cle
agus bhí níl fhéin gearr lta fosta. Bhí clochan ann agus áth
tannaidh agus thug cuid acu iarraidh ar an áth agus fuaidh me
go dtí'n clochan agus baitheadh cuid mhór acu agus thenaic
mise ólta uilig is mar bhí.
mhac Cormais a d'fhoghluin
lal"
se
agus bhí hasana
"Nas
ann"
Bhí Fiom ac Cumhaill lá amháin idhiaidh a seilg agus teacht"
trathnóna dó thenaic fear ionnsair a reathaidh mar bhéadh an
ghaoth ann. Thug se leitir dó agus sé rud a bhí sa leitir cuireadh é
righ na Sasaine bheith thall cómh tuith agus thi cfadh leis go rabh
graithe aige leis. D'imthigh fionn agus a chuid fear a tarraint anonn.
"Casadh seisear buachall dó. D'fiaffruigh an chéud fhear dó an
bhfastochad se eisean. D'fiaffruigh se dó 'ainn abhí air loinn
"Mhac a tslis d'innis se dó
"Goide thiocfadh leat a dhéanamh "
"Dheanfainn long in oisead cúig bhomaite de ghiota shlios" ar
seisean. D'fastuigh se é agus thenaic a darna fear fhad leis
"Bhfastachaidh tú mise"
"Cann tá ort"
Choinn mhac an Eolaidhe"
"Goide thig leat a dhéanamh"
"Dheanfaim a t-eolas áit ar bith"
Thenaic a tríomhadh fear agus d'fiaffruigh se cainn abhí air.
"Dubhairt se
"Chloinn mhac an This
D'fiaffruigh se goide thiocfadh leis a dhéanamh. Dubhairt se go
ndeánfad se fios ar an rud a bhí le theacht agus ar an rud a bhí thart
D'fhastuigh se é. Thenaic a ceathramhadhfear agus d'fiaffruigh se do
an bhfastochad se eisean. Choinn mhic a thailt a t-ainm a bhí ar
D'fiaffruigh se dó goide thiocfadh leis a dhéanamh. Dubhairt se a
rud a bhuighead se hoult air go gcoinneochad se greim air go
dtiocfadh a boult leis. Thenaic a cisigeadh fear annsin. Choinn
mhac a Creepalaidhe. Dubhairt se go gcreepalfad se suasfide
míle de thaobh toighe agus anuas a taobh istuigh. Thenaic a
seimheadh fear. Choinn se a ghadaidhe. Dubhairt se nach
bhfastochad se é nach rabh gaduidhe aríamh easc a chuid fear
agus nach mbéadh. Dubhairt siad go rabh se seo na chomrádaidhe
acusan agus muna bhfastochad se é nach bhfannochadh siadsan
D'fastuigh se é"
"Come anois" arsa "Fionn "A chloinn. Mac a tolis dean long anoiscómh
tiuth agus thíg leat
Druidig mh
Nuair a d'ar
dearthair saidhbhir 'na bean íontach stuadha
"Gabh suas ar sise leis a dearthair saidhbhir "Ar ball go dtí os
cionn a toighe áit a dtugadh siad "Ard a chait air agus ce bith
áit a rabhthar a coir na muice aréir" ar sise "Shuidhe siad
go maidin agus níl a greim sneachta ar a teach nach bhfuil
léighta. Ní bhéidh moill ar bith ort a aithne" ar sise "Nuair a
dhearcfas tú thart
Fuaidh se suas agus d'órc se thart ar a tír uilig. Bhí seachta mór ar
achan teach ach teach a dearthair bhocht. Thenaic se 'nuas arais"
"Bhfaca tá dadaidh" arsa'n bhean
"Tá sneachta ar achan teach" ar seisean "Ach teach mo dhearthair
docht agus níor bhair se riamh duith "
"Le fios ná le h-amhras" arsa'n bhean "Tá cortha mór annsin" ar sise
"Agus cuir do mháthair isteach ann trathnóna agus fag bouster beag min
coirce ag na cionn agus ma bhíonn dadai dul fa'n teach ann" ar sise
"Cluinfidh sí é agus innis do do dhearthair bocht gur cuirm atá ag dul
a bheith agat agus go bhfuil tú réidhtuinntoighe"
Nuair a deirigh'n pealar ar maidin d'imthigh se leis fríd a bháile agus a
seisean leis a dearthair bhocht
"Ma thig se mall orm a gcoinneochaidh tú anocht me"?
"Coineachaidh agus go bhíain a nacht" arsa'n deathair bocht.
ist agus cluinfe tú. Tar
dh ceathar de chuid fear a dearthair
saidhbhir
ní glas ar dharas a córtha agus bhín air
laras bhí se ce
cruaidh"
leig a páisde leis"
Fuair seisean hoult ar a laimh agus thoisigh'n sinnig. Tharrain se
suas a sinlear agus tarrainnigeadh seisean anuas a láimh arais.
us a deireadh thenaic a láimh leis agus buaileadh ar shlait chí
a chinn e nuair a thenaic a láimh leis. Thenaic a láimh eile anuas
annsin agus bhí'n páisde leis. Bhí'n t-oganach na luighe agus ní
thiocfadh leis eirigh.
"Tá se dona go leor anois" arsa tionn "Go bhfuil an páisde ar
shiubhal indhiaidh sinn a theacht anonn ó Éirinn dá choimhead
come anois a chloinn mhac a bhis, dean fios anois ea deachaidh
an páisde nó cé thug leis e"
Dubhairt cloin mhac a thio gur fathach as a Dómhain "Thoir
a thug leis é agus go rabh'n t-iur paiste aige.
"Caithfimid a dul soir" arsa fiom "Go bhuachamuid na páisdi a
ghoid. Come a chloin mhac a tseis" ar seisean "Dean a long arais
"Druidigi mbur síl" arsa seisean
Nuair a d'aocal siad na sula bhí'n long déanta.
"Come anois a Chloinn mhac an Eolaidhe, deán a t-eolas cómh tiuth
agus thug leat soir"
ní rabh deich mbomaite go rabh siad faoi teach an fháthaigh
Nuair a fuaidh siad fhad le teach an fháthaigh bhí'n dá fháisde
agus pandeannai beaga ag a tabhairt isteach uisce le chur an
láimh an fháthaigh"
gheobhar
"Cuir cloinn mhac an Ghaduidhe ar mo dhruim" arsa cloin mhac
a Creepalaidhe "Agus bheirfidh mise isteach e."
Fuaidh a ghadaidhe ar dhrim a chreepalaidhe; chreepal se
suas ar a taobh amuigh agus anuas ar a tsimhear a taobh istuigh
Fuaidh a gaduidhe a cuartu thart agus fuair se bull dog mhadair
a rabh coileain aici. Bhí'n fáisde deol ar mháthair an fháthaigh
Ghoid se thart go bhfuair seis colean a chur a dheól ar a
chailligh agus an páisde a tharraint amach Fuaidh se ar
dhruinn a chrapalaidhe annsin arais agus a páisde leis. Thenan
se amach annsis ag a páisde leis agus an luthghair ar fhionn.
Bhí'n bheirt fáisde eile amuigh agus thug siad leófa a bheirt
páisde agus tharraing ar a luing. Tharraing siad ar a luing
d'aithin a fáthach nuair nach rabh na páisdí teacht leis a
uisce go rabh rud eighisteacht cearr agus dippal se na ndhiaidh
Ní rabh siad giota ar bith amach san fháirrge go bhfaca siad
a fáthach na ndhaidh. Chuir se a leath lamh suas ar
mhullach na luinge go dtí go mbéidhfead se'n long
"Come anois" arsa rionn "A chloinn buihic a thoult beir ar a láimh
Thoisigh'n giomg; thenaic a láimh leis agus thuit Choinn bhic a
toult a fuair coll greim air nó bhéad se amuigh sa'n fheig
"Ní rabh láimh ar bith annsin ag an fháthach. D'fiach se
lena chionn leis an long a chur sios acht ní rabh se ábalte
maith a dhéanamh agus b'eigean dó imtheacht leis.
Thenaic siad fhad le righ na sas
leófa choinnigh se tú ní iad ag ithe is ag ól brand agus achan
seórt agus a luthghair bhí air bhí se corr ar bígh na basana.
Bhí mise me fhéin leófa ag teacht abhaile dófa. Bhí siad lla cle
agus bhí níl fhéin gearr lta fosta. Bhí clochan ann agus áth
tannaidh agus thug cuid acu iarraidh ar an áth agus fuaidh me
go dtí'n clochan agus baitheadh cuid mhór acu agus thenaic
mise ólta uilig is mar bhí.
mhac Cormais a d'fhoghluin
lal"