Gruagach na gCleas
Ireland
- Collection
- The Main Manuscript Collection
- Volume
- 0169
- Date
- 1934
- Item category
- Lore
- Aarne-Thompson index
- AT0325: The Magician and his Pupil
- Language
- Irish
- Location
- Kilteevoge, Co. Donegal
- Collector
- Liam Mac Meanman
- Informant
- Anna Ní Dhubhthaigh
- Link
- View entry on dúchas.ie
Mode:

Archival Reference
The Main Manuscript Collection, Volume 0169, Page 134
Image and data © National Folklore Collection, UCD.
Transcript
AIa
orr
a caois ag
ina a rir a.
a coinns. Sosí
"Cru
nach
"
leas
Bhí fear ann agus ní rabh aige acht gasur beag amháin.
D'imthigh se fhéin agus a ghasur soir cois a toruthain
tráth nóna amháin agus bhí guagach na glleas ag teacht"
anoir ionnsorthu, trí balltai aige agus é dá gcathadh me
áirde agus dá gceapadh arais. Dubhairt a seanduine
"Nach deas a plag atá agatsa"?
"Dubhairt se
"Ma leigeann tusa do ghasur liom lá agus blíain béidh se ábalta
seo a dhéanamh"
"Dubhairt a seanduine"
"Leigfidh a
Nuair a
ir"
bhí'n gasur ag teacht agus bhí se ag coinneall suas na trí balltai
"Anois" adubhairt se leis a tseanduine "Nach maith a d'fhoghluim
me o shoin"
Dubhairt a seanduine.
"Do maith"
bh a leigeann tú liom e lá agus blíadhain eile béidh se cómh maith"
liom fhéir annsin"
"Níor chuimhnigh ann seanduine iarraidh air a thabhairt arais
leis an bhród a bhí fa ar fhoghluim se ó d'imthigh se agus nuair
a bhí'n lá agus a bhlíadhain istuigh fuaidh'n seanduine síar cois
a toruthain acht ní thenaic gruagach nágasur ionnsair
D'imthigh an créatúir leis ag gol agus ag caoineadh ag fiaffruigh do
achan duine ce h-áit a rabh Gruagach na flleas. Fuaidh se fhad
le teach sa deireadh agus theisean nad dó a teach a rabh se ann
Fuaidh se 'un toighe annsin. D'fiaffruigh se dó an aige a bhí'n
gasur Dubhairt seisean gurb eadh go bhfuighead se lár na
mhárach e da maithneochad se é. Thenaic a gasur ionnsain
nuair a fuaidh se luighe san oiche. D'innis se dó go ndéanfas
siad dhá iolar déug díofa imbárach go rabh an claigeann
déug ann diomaite desan agus go leigfead se amach ins a
spéir iad agus go bhiacfad seisean le fuireacht ar deireadh
ag bheith ag plagal leis a chuid eile
chal airsean.
D'imthigh se ar maidin agus chuir
iolas
deug iad. Sca
h-áit annsin a bhí a mhac anois. Dubhairt se nuair a bhí se sa
bhaile gur ghrathach leis bheith ag pharal le gorrai eile agus tchalfaidh
me ar an cionn atá ar deireadh a dubhairt se
"Bheal sin do ghasur atá ar deireadh go díreach"
Thenaic siad anuas annsin agus d'imthigh'n seanduine agus a ghasur.
Dubhairt a gasur
"Dheanfaidh mise beath diom fhéin agus gabh thusa a marcuigheacht
orm. Tocfaidh se fhad liom ar a bhealach mhór agus toislochaidh se
da mo cheannachtsa uaitis agus nac glac thusa orm go dtí go bhfuil
tú céud orm. Bíodh cuinte ann iallait atá fa mo mhuineal a
choinneall agus tiocfaidh me ionnsort arais"
"Ní dheacha siad giota ar bith gur chas a fear dófa. D'fiaffruigh
se dó a mhéud a bhéad se ag eirigh ar a chluibeaig. Dubhairt se
Ní dhíolfa me í nó ta sí d'fheidh'n ormle me a thabhairt na
bhaile"
Thairg se céud dó. Ghlac se í acht choinnigh se'n eallait a bhí
fa na mhuiseal. Ní rabh se tumallt ar bith go dtenaic se arais se
an tseanduine; fuair se imtheacht an ghugach. Rinn se beath
de fhéin arais agus fuaidh an seanduine a mharcaigheacht air
"Anois tiocfaidh se fhad liom arais agus ceannachaidh se anis me
uait agus na dhe níos lugha na tí chéud orm. Tar tr cheudorm agus
dhiaidh me"
bheirfidh se duid e dhul a bhfagh
fuaidh se
Thenaic se fhad
ceannach
"Ní dhíolfa me é; tá se d'feidh orm fhéin
Dubhairt se
"Bheirfidh me trí chéud duit air"
Thug se trí chéud dó air. Níor chuimhnigh se ar an iall a bhí a
a mhuineal a chouineallt leis an bród a bhí air fa'n mbéid a
fuair se. Shiubhal a seanduine leis agus dá mbéad se siubhal e
phoin ní thiocfadh an gasur fhad leis. Fuaidh an gruagach na
bhaile annsin agus é leis. Bhí annsir íontach teith ann agus chuir se
cart air ag cur amach aoiligh agus fuaidh se fhéin agus an claigeann
deug eile a lionnadh air. Bhí se chor a bheith marbh acu bhí se
cómh teith sin. D'feach se orthu é thabhairt na h-abhna go
bhfuighead se deoch. D'iarr se orthu an bit a bhaint as a bhéul
nach rabh se ábalta leath a sháith al mar bhí se. Bhain siad a
bit as a bhéul. Rinn se easconn de fhéin agus chuaidh se síos go
tón na h-abhna binn siadsan dha mhadadh deag uisce díofa
fhéin. Shíl siad nar fhag siad breae nó easeonn uilig nar
ith siad. Bhí seisean ag cois cairrge abhí ann léin a i rinn
se seabhae de fhéin agus chuaidh se amach sa spéir. Rinn siad
san dhá iolar deag díobh fhéin agus chuaidh siad amach sa spéir
na dhiaidh. Bhí choir a bheith hoult acu air agus bhí cailin
amuigh ag taobh togha a bhí ann. Rinn se fáinne óir de fhéin agus
chaith se
thi é chur ar a
méan
einidh
Thenaic
fhéin agus thusaigh siad ag suirigh leithi agus ag iarraidh an
díofa
fáinne uirthi agus dubhairt sí leófa fuireacht agus go dtabharfad
sí dófa e. Bheir sí air agus chaith sí isteach sa teinidh e. Rinn
siadsan dhá ghabha deug diofa fhéin. Níor fhag siad abhla
istuigh sa teinidh nar smachan siad uilig. Bhí seisean i
naruitheag beag agus bhí carnan mór cruitheachta i dtaobh
a toighe agus rinn se gráinne chruitheachta de fháin agus chuaidh
se isteach sa chruitheacht. Rinn siadsan dhá thurcaigh deug
díofe fhéin agus thúsaigh siad ag ithe na cruith eachta. Bhí sead
lán amach agus shaith achan chionn a chionnsar ina eitead
agus chodhluigh siad. Léim seisean na cheasamh nuair a
fuair se na gcodhladh iad agus steall se'n cionn de'n dhá
murcaigh dheug amach ar a daras agus a shiubhal agus thenaic
se na bhaile ionnsair a tseanduine agus tá'n bheirt na gcómhnuidh
annsin o shoin agus doigh bhréugh orthu"
orr
a caois ag
ina a rir a.
a coinns. Sosí
"Cru
nach
"
leas
Bhí fear ann agus ní rabh aige acht gasur beag amháin.
D'imthigh se fhéin agus a ghasur soir cois a toruthain
tráth nóna amháin agus bhí guagach na glleas ag teacht"
anoir ionnsorthu, trí balltai aige agus é dá gcathadh me
áirde agus dá gceapadh arais. Dubhairt a seanduine
"Nach deas a plag atá agatsa"?
"Dubhairt se
"Ma leigeann tusa do ghasur liom lá agus blíain béidh se ábalta
seo a dhéanamh"
"Dubhairt a seanduine"
"Leigfidh a
Nuair a
ir"
bhí'n gasur ag teacht agus bhí se ag coinneall suas na trí balltai
"Anois" adubhairt se leis a tseanduine "Nach maith a d'fhoghluim
me o shoin"
Dubhairt a seanduine.
"Do maith"
bh a leigeann tú liom e lá agus blíadhain eile béidh se cómh maith"
liom fhéir annsin"
"Níor chuimhnigh ann seanduine iarraidh air a thabhairt arais
leis an bhród a bhí fa ar fhoghluim se ó d'imthigh se agus nuair
a bhí'n lá agus a bhlíadhain istuigh fuaidh'n seanduine síar cois
a toruthain acht ní thenaic gruagach nágasur ionnsair
D'imthigh an créatúir leis ag gol agus ag caoineadh ag fiaffruigh do
achan duine ce h-áit a rabh Gruagach na flleas. Fuaidh se fhad
le teach sa deireadh agus theisean nad dó a teach a rabh se ann
Fuaidh se 'un toighe annsin. D'fiaffruigh se dó an aige a bhí'n
gasur Dubhairt seisean gurb eadh go bhfuighead se lár na
mhárach e da maithneochad se é. Thenaic a gasur ionnsain
nuair a fuaidh se luighe san oiche. D'innis se dó go ndéanfas
siad dhá iolar déug díofa imbárach go rabh an claigeann
déug ann diomaite desan agus go leigfead se amach ins a
spéir iad agus go bhiacfad seisean le fuireacht ar deireadh
ag bheith ag plagal leis a chuid eile
chal airsean.
D'imthigh se ar maidin agus chuir
iolas
deug iad. Sca
h-áit annsin a bhí a mhac anois. Dubhairt se nuair a bhí se sa
bhaile gur ghrathach leis bheith ag pharal le gorrai eile agus tchalfaidh
me ar an cionn atá ar deireadh a dubhairt se
"Bheal sin do ghasur atá ar deireadh go díreach"
Thenaic siad anuas annsin agus d'imthigh'n seanduine agus a ghasur.
Dubhairt a gasur
"Dheanfaidh mise beath diom fhéin agus gabh thusa a marcuigheacht
orm. Tocfaidh se fhad liom ar a bhealach mhór agus toislochaidh se
da mo cheannachtsa uaitis agus nac glac thusa orm go dtí go bhfuil
tú céud orm. Bíodh cuinte ann iallait atá fa mo mhuineal a
choinneall agus tiocfaidh me ionnsort arais"
"Ní dheacha siad giota ar bith gur chas a fear dófa. D'fiaffruigh
se dó a mhéud a bhéad se ag eirigh ar a chluibeaig. Dubhairt se
Ní dhíolfa me í nó ta sí d'fheidh'n ormle me a thabhairt na
bhaile"
Thairg se céud dó. Ghlac se í acht choinnigh se'n eallait a bhí
fa na mhuiseal. Ní rabh se tumallt ar bith go dtenaic se arais se
an tseanduine; fuair se imtheacht an ghugach. Rinn se beath
de fhéin arais agus fuaidh an seanduine a mharcaigheacht air
"Anois tiocfaidh se fhad liom arais agus ceannachaidh se anis me
uait agus na dhe níos lugha na tí chéud orm. Tar tr cheudorm agus
dhiaidh me"
bheirfidh se duid e dhul a bhfagh
fuaidh se
Thenaic se fhad
ceannach
"Ní dhíolfa me é; tá se d'feidh orm fhéin
Dubhairt se
"Bheirfidh me trí chéud duit air"
Thug se trí chéud dó air. Níor chuimhnigh se ar an iall a bhí a
a mhuineal a chouineallt leis an bród a bhí air fa'n mbéid a
fuair se. Shiubhal a seanduine leis agus dá mbéad se siubhal e
phoin ní thiocfadh an gasur fhad leis. Fuaidh an gruagach na
bhaile annsin agus é leis. Bhí annsir íontach teith ann agus chuir se
cart air ag cur amach aoiligh agus fuaidh se fhéin agus an claigeann
deug eile a lionnadh air. Bhí se chor a bheith marbh acu bhí se
cómh teith sin. D'feach se orthu é thabhairt na h-abhna go
bhfuighead se deoch. D'iarr se orthu an bit a bhaint as a bhéul
nach rabh se ábalta leath a sháith al mar bhí se. Bhain siad a
bit as a bhéul. Rinn se easconn de fhéin agus chuaidh se síos go
tón na h-abhna binn siadsan dha mhadadh deag uisce díofa
fhéin. Shíl siad nar fhag siad breae nó easeonn uilig nar
ith siad. Bhí seisean ag cois cairrge abhí ann léin a i rinn
se seabhae de fhéin agus chuaidh se amach sa spéir. Rinn siad
san dhá iolar deag díobh fhéin agus chuaidh siad amach sa spéir
na dhiaidh. Bhí choir a bheith hoult acu air agus bhí cailin
amuigh ag taobh togha a bhí ann. Rinn se fáinne óir de fhéin agus
chaith se
thi é chur ar a
méan
einidh
Thenaic
fhéin agus thusaigh siad ag suirigh leithi agus ag iarraidh an
díofa
fáinne uirthi agus dubhairt sí leófa fuireacht agus go dtabharfad
sí dófa e. Bheir sí air agus chaith sí isteach sa teinidh e. Rinn
siadsan dhá ghabha deug diofa fhéin. Níor fhag siad abhla
istuigh sa teinidh nar smachan siad uilig. Bhí seisean i
naruitheag beag agus bhí carnan mór cruitheachta i dtaobh
a toighe agus rinn se gráinne chruitheachta de fháin agus chuaidh
se isteach sa chruitheacht. Rinn siadsan dhá thurcaigh deug
díofe fhéin agus thúsaigh siad ag ithe na cruith eachta. Bhí sead
lán amach agus shaith achan chionn a chionnsar ina eitead
agus chodhluigh siad. Léim seisean na cheasamh nuair a
fuair se na gcodhladh iad agus steall se'n cionn de'n dhá
murcaigh dheug amach ar a daras agus a shiubhal agus thenaic
se na bhaile ionnsair a tseanduine agus tá'n bheirt na gcómhnuidh
annsin o shoin agus doigh bhréugh orthu"