Scéal Dhomhnaill Uí Mhurchú ó Achadh Tiobrad

é seo, iarmuid Mortharty. ncail dom a b’eadh
é, agus tá sé curtha thiar sa Mhainistin, beannacht
dílis Dé lén’ anm agus le h-anman na marbh.
cáin
déin
32 Dómhnaill Uí Mh’ruchú ó Achad obrad.
Cona ana ana
Do chómhnuig fear de Mhuíntir Mh’ruchú fudó a
rachadh tobradh. Do bhí triús ná ceathrar mac aige
agus do bhí feirm mhuar thalún aige agus dár mhiad í a
fuirm ní raibh puínn spárrtha sa t-saoghal aige.
do bhí cíos muar air do dhíol leis a’ laullórd
agus nuair a bhíodh sé sin díollta aige dhá uair sa
mbliadhain as suarach ’fhiadfadh sé chur sa bhannc
"Is mó bhíodh sé an fear bocht, gearridh ná aonn
spúrtha aige. Do bhí aon mhac amháin aige - an mac
óg - gurbh ainm do Dómhnall agus do choimeadh sé ar
coill é go raibh sé in’ fhear agus do cheap sé go bhfiad
fadh sé beart éigin do chur roimis do thógfadh
as an ndígh é agus dár mhiad mar a dhin sé a díth
ceall ní raibh aonní aige do dhianfadh aon chabhair
do’n mhac chun é chuir chun cínn, agus leis sin gur
fan a’ mac mar a raibh sé. Do bhí sé ’n-a
scoláire mhaith agus ní raibh aonní ’á bhárr aige.
Do chómhnuig fear de Mhuíntir úillobháin sa
Chathair agus do bhí store muar aige ’á chimeád. Ní
raibh aonní ná raibh aige ’á dhíol ’n-a síopa, agus
lá mar seo do fuaidh sé sa chathair- do bhíodh sé
a’ deighleáil un - agus do tharraing sé anuas é.
"Ná cuirfá chúgham isteach é" adeir sé, "agus do theas-
tóch a leithéid bhuaim go maith" Nuair a tháinig
sé abhaile do ’nis sé an scial do Dómhnall agus
adubhairt dómhnall go raghadh sé chuige. D’imthigh Dómhnall
agus fuaidh sé sa Chathair agus do chuireadh a mbun
bhirt é. Do bhí dómhnall a’ díol agus é áball air
agus ní raibh aonní sa t-síop ná raibh aige ’á
chuir tre ’n-a chéile agus do bhí sé chómh ceanúil
ar bhacach a mhála agus bhí sé ar an t-é is mó
bhí ’teacht isteach agus ní misde dhuit reádh ná
raibh sé a’ cuir Mac Uí Súillobháin aonní chun
deiridh ach ’á chuir chun cínn. Do chaith sé chúig
bliadna lé ’n-a chois agus lá mar seo do tháinig
sé abhaile go h-achadh tiobradh a’ triall ar a'
mháthair agus 'athair. "Seadh ’nois" a dúirt sé len’ athair
agus lé ’n-a mháthair, "tá chúig mbliadna caithte
agam-sa annsúd, agus ceapann sibh-se" adeir sé, "gur
nó díolín é, ach im briathar féin nách eadh. Ní
h-aon obair dímhín bheith annsúd is sheasamh
ó mhaidean go dtí an oidhche agus n’fhicfim-se go bhfuil
inginn ruadh ’á bhárr agam ach pé culaith bheag
iadaig nó pheidhre bróg a gceann na bliadna
d’fhaighim bhuaidh siúd agus tán sibh-se ’tharrac luach
mo pháig uaidh agus is suanach atá agaibh ’á fághailt
bhuaidh agus táim ceapaidhthe go bhfágfaidh mé agus go
mbaileóidh mé liom - go raghaidh mé go Corcaig."
"pé nídh is maith leat", a dúirt a’ t-athair agus a’ mháthair
agus din do thoill." Do dhin sé é féin suas agus do
comáin sé leis agus chuaidh sé go Concaig agus do bhí
sé i gCoreaig agus ní raibh púinn ’n-a phóca an
fear bocht, agus do bhí fear a gConncaig go raibh
síopa muar throm aige agus bhuail sé isteach sa
-síopa agus bhí sé a’ fiachaint thall 's abhus agus ba
geárr gur tháinig fear a’ t-síopa agus cainntig
sé é. D’fhiafraigh sé dhe cad as é, agus ’nis sé do
focal ar fhocal. "Tá chúig bhliadna," ar seir sé, "caithte
agam lé cois a leithéid seo d’fhear agus is dóigh
liom," a deir sé, "gur bhuait-se fhaigheann sé a chuid
rradh ar fad annso" "Iseadh go maith amhuise,
adeir sé, "agus duine mhuar mhuínteardha liom-sa é
sin agus cadé an chúis gur fhágais é?" "Nis sé do
agus adeir sé leis nách lé h-aon mh'leán é ach gur
leis a págh agus ná raibh aonní ’bhórr a pháig
aige. Do mhachtnuig fean Conncaíghe agus d’fhiafraig
sé dhe a luíghfeadh sé leis féinig. Dúirt sé leis go
luíghfeadh. "Caith dhíot do chusóg anois" adeir sé "agus
téidhir annsan a mbun do ghnótha agus is dócha
go bhfuil do lámh tabhartha isteach cheana." dúirt
Mac Uí Mhruchú leis go raibh agus do chuaidh sé
a’ díol agus bhí sé ball air agus do chaith sé bliadh-
ainn le ’n-a chois agus ní raibh aon lá do bhí aige
’á chaitheamh ná go raibh fear Corcaíghe a’ dul
a gceanúlacht ain agus tharrac na ndain go
léir ann. Seadh 'nois" adúirt fear Corcaíghe, "tá
bliadhain caithte agat." "Tá," adubhairt Mac Uí Mhruchú.
"Connus," adúirt fear Corcaíghe leis, "mar atá ag
eiriúghadh leat?" "Tá, go maith," adeir sé, "agus táim
árd- bhuidheach díot." "Seadh ’nois," adeir sé, "soc-
róidh mé leat a dtaobh do thuarastail.
"Tá san chúghat féin" adubhairt Mac Uí Mh'ruchú.
'Sé an tuarastal do thug sé dho ar feadh na s
bliadna sé púint diag, biad agus deoch agus
culaith iadaig agus phéidhre bróg sa mbliadhain.
do bhí sé sásta go maith leis agus do luig sé leis
bliadhain eile, agus d’fhonn is scial gearrid do dhian-
amh do scial fada, do chaith sé naoi mbliadna lé
’n-a chois. Do bhí árthach muar aige agus do théidheadh
sé go geach áit ’náit a bhfaigheadh sé earradh saor
agus do bhíodh sé féin ag imtheacht ar na h-aon
bhiaiste go dtéidheadh a’ t-árthach. dúirt sé, lá ’osna
laétheannta lé Mac Uí Mh’ruchú go raibh sé féin
anois a’ dul i gcríonacht agus gun dhóigh leis go
ndianfadh sé a ghnó agus go gcuirfeadh sé go dtí
na leithéid seo d’áit é ad iarraidh chairgó.
"Táim sásta leis" adubhairt Mac Uí Mh'ruchú, "má cheap-
ann tú go ndianfaidh mé do ghnó "Is fíor san
adeir sé, "gur tu dhianfaidh agus is óige thu anois",
dúirt sé, "ná mise, "agus is mó chúntúirt," adeir sé, "do
leanann an fhairrge."
deire fitheáin s.
"Tán túsa óg láidir anois" adeir sé, "i dtosach do
saoghail agus táim-se dul i gcríonacht." Do dhin
sé suas an t-árthach agus a’ criú agus do chomán-
adar leó iad féin agus Mac Uí M'rucha agus do bhí
lá chun cínn aca agus lá bhun déinidh mar
n’fhiadtaidís imtheacht ach fé mar ’shéidfeadh
gaoth dhóibh agus do bhíodar mall leis a’ seól sa
deire is sa dianaídhe agus soiseadar an t-sráid
mhuar so do raibh sé chun a’ chargo do thógaint
agus nuair a phuadar chún chuain do chuireadar
anncaire ó’n árthach agus do ghlaodhaig Mac Uí
mhirusú ar a’ gcriú go léir agus ar a’ gcaptaén
go raghaidís sa t-sráid go mbeadh deoch aca.
tí rabhdar a bhfad a’ cur díobh nuair a
cad a bheadh ’n-a gcoinnibh a’ teacht ná soch
raidh. "Tá sochraidh chúghainn" adubhairt Mac Uí Mhruchú,
"agus is chóir duinn dul tamall sa t-sochraidh."
Do thoilig na márnéalaig leis agus d’fhilleadar
leis a’ sochraidh agus do bhíodar a chur díobh agus
ní fada fuadar nuair do bhuail a’ teampall
leó. scaladh geata an teampaill agus do chuaidh
an corp agus ’n t-sochraidh sa teampall agus do
leogadh anuas an cómhra agus do bheir bheirt
bhuachaillí ar tamhainn agus ar shluasaidh. Ba gheárr
go dtáinig staic d’fhear mhuar ghlánta.
"Níl aon t-seans" adeir sé, "go gcuirfear é
sin san uaig chun do ndíolfaidh sé na fiacha
'tá air." "ca’ ’n-a chaobh ná cuirfí é?" a deir sé
uine ’osna buachaillí. Eist a bhleágeáird", adeir sé,
nó m’fhéidir go dtabharfainn-se leath- cheann
cialuíochta dhuit." "Is greanún an dlíghe í" adeirt
a’ buachaill, "a rádh ná do gcuirfí an corp sa
uampall." "Caithfear é ’fhágaint annsan" adeir sé
de dhruím talún" adeir sé, "chun do ndíolfaidh duinn
éigin na chúig púint fiacha atá amuich agam-sa
air." Do dhíríodar ar a chéile agus im’ briathar
máiseadh go raibh dream muar láidir a’ gabhár
leis seo agus gur chuireadar an briseadh orrtha.
do bhí Mac Uí Mhiruchú agus na márnéalaig a’
tabhaint a’ scial fé ndeara agus ungna agus allthacht
orrtha cadé an saghas dlíghe do bhí san náisiún
Do dhin Mac Uí Mruchú air suas agus d’fhiafraigh
sé dhe d’á ndíolfadh aonne na fiacha a leogfadh
sé an corp a chur "Is fíor san" adeir sé, "gurbé
an t-airgead atá bhuaim." Do chuir sé lámh ’n-a
póca agus do chóimhrimh sé chúig phúint chuige.
"Seadh mois a bhuachaillí" adeir sé, "tagaidh agus chuirid
an corp." Do chuireadar a’ corp agus d’fhan ac
Uí Mhruchú agus a mhárnéalaig ann go raibh sé
curtha, agus nuair a bhí sé curtha do leogadar
iad féin ar a nglúine agus dúradar a bpaidhreacha
a b’eadh é sin. Bhuail sí soin annsan, agus annsan
soir chun Chathair na Gaoithe ’thugaid siad air ú
tháinig aguall anuas as an aér un - ní clóthain
(cótaí) bíodh ar mhná an uair sin - do bhí
clócha errthi agus tógadh a’ clócha dhá gualainn agus a
ceann agus comáineadh in-áirde sa spéir é gur tháin
sé anuas ar a’ mbóthar arís is bhí árd
thaobh san, lá ná cuirfí matc
erath.
ná creidheadh aonne ná go bhfuil
n-iag-
fithea
[der
[o
"Táim ó bhíos ocht mbliadna diag - ó bhíos chuige
bliadna dhiag - táim ar a’ bhfairrge agus is mó
rud sa bhfairrge ná feadair aonne ’á bhfuil ar
a’ dtalamh (Ó ’seadh! ní chuímhníghim air arú!
deire fitheáin
(táim ó bhíos) chúig bliadna diag ar a’ bhfairrge agus
táim ocht diag agus trí fichid anois i slíghe go bhfuilim
tamall maith air agus is mó rud sa bhfairrge ná feadair
aonne ’á bhfuil ar a’ dtalamh. Bhíos féin agus mac
1)aile atá ar a dtaobh thiar thuaidh de chathair Dómhnall, suas Ó
Dhoir fineán. Tá sé tuairm is dhá mhíle ar a’ dtaobh so do
chathair Dómhnall."
go raibh a’ cailín ceangailte dho’n pholla. "Tá, adeir sé
ná fuil fhios agat", adeir sé, "go leanann chustum
an áit seo." "Tá'sa go maith", adeir Mac Uí Mhruchú,
mar táim t’réis é dhíol." "Seadh ’nois" adeir sé
an t-é go bhfuil sé sin a’ dul chuige", a deir sé
sé biara an bhaile mhuair é, agus do bhí sí sin
mar chailín," adeir sé, "sa t-sráid t’réis na
aidhche agus tá trí púint chustuim a’ tuitim
rrthi agus ní raibh sé aici, agus siné a dhlíghe," adeir sé
í cheangailt annsan ’á chuir chun báis."
nách greanúr a’ dlíghe 'tá aige, adubhairt Mac Uí
Mhruc. "Sidhí a dhlíghe, adubhairt sé. "N’fheadar an
domhan" adúirt mac Uí Níruchú, "dá ndíoltí ná
trí púint a bhfaigheadh sí cead a chos." "As
fíor san" adúirt a’ buachaill, "go bhfaigheadh, "an
t-airgead atá ó’n gcladaire úd." Ca bhfuil
a thig," adúirt sé. "ba mhaith liom é ’fhiscint." "Tá a
thig annso thuas", adubhairt an buachaill, "agus má's maith
leat é" adeir sé, "cuirfead-sa teachtaire léd’ chois."
D’imthigh a’ buachaill agus Mac Uí Mh'ruchú agus
thusbáin sé an tig do. Chuaidh sé isteach go
dtí an biara agus do bhí sé sin istig go socair
"Cadé do thrioblóid," adeir sé le Mac Uí Mhruchú,
"nó cad tá bhuait?" "Dáileithéid seo" adeir sé, "tá
bhuaim, cailín atá anáinde a bpolla thíos
annsan ceangailte, cadé an bhrígh go bhfuil
sí ann?." "Tá," adeir sé, "tá trí púint chustuim al
dul errthi sin agus níl sé aici." adeir sí (sé)
ná aonne adamhálach as é ’dhíol aisti agus
tá sí annsan" adúirt sé ’á chuir chun báis."
"Dá ndíoltí na trí púint", adeir Mac Uí Mhruchú,
"a dtabharfá cead a chos di" "Is mé ’thabharfadh
go maith," adeir sé. Do dhíol sé na trí púint.
"Seadh 'nois" adeir sé "le Mac Uí Mhruchú, "cuir-sa
fead-sa bheirt saighdiúiridhthe léd’ chois chun í
silleadh." Do ghluais Mac Uí Mhruchú agus a’ bheirt
saighdiúiridhthe agus sílleadar an cailín. Seadh
cnois" adubhairt Mac Uí Mh'ruchú leis a’ gcailín, "tá a
cead do chos agat." "Tá," adeir a’ cailín, "ach níl a
aon áit agam le dull."
[deire fitheáin.
"b’fhearra dhuit," a dúirt sí, "mé leogaint léd-
chois agus táim chómh dall lé riamh anois" dúirt
sí "n’fheadar ’on t-saoghal cá ngeóbhad."
"Níl aon ghnó agam-sa dhíot," adúirt Mac Uí
mh'ruchú, "as buachaill aimsire", adeir sé, "seadh
mise féinig, ach tá ainní amháin agam lé
dianamh duit" adeir sé, "má’s maith leat teacht
liom, biarfaidh mé go Corcaig tu." "Sásta go
maith," adeir sí, "táim mé bhreith i n-ao’ bhull as
an áit seo." Do thóg sé leis a’ cailín agus fuaid
sé isteach san áit go raibh criú an árthaig
agus a’ capthaén. "Seadh ’nois" adeir sé leis a’
gcaptaén, "téidhire-se go dtí an t-árthach agus
beir leat í seo go saor sábhálta agus cimead
ar an árthach í ar feadh na dtrí lá do
bheimíd annso. Do thoilig a’ captaén léis
agus bheir sé leis a’ cailín agus ní mhisde dhuit
readh ná raibh aon easnamh ar a’ gcailín
an feadh na trí lá. Maidean a’ cearthmhadh
laé do thógadar a sheóltha lé breacadh an laé
agus níor stadadar riamh is choidhche go dtángadar
go chuan Coraíghe. "Seadh ’nois", adubhairt Mac Uí Mrucha
leis a’ gcailín, "geóbhad-sa tig annso dhuit-se
agus cuirfidh mé ann tu" adeir sé, "ar feadh cúila
laé fiach a’ bhfaighfá aon áit go raghfá a’
thuilleamh." Do chuir sé go tig agus deir sé lé bean
a’ tíghe gan aon easnamh do bheith ar a’ gcailín
agus go ndíolfadh sé féinig as a bórd faid a
bheadh sí aici. Do thoilig sí leis agus d’fhan a’
cailín lé ’n-a cois. D’imthig Mac Uí Mhruchúl
agus chuaidh sé ’n-a bheart agus do follamhuíodh
a’ t-arthach agus i gceann trí nó ceathair do
laétheannta do chualaidh sé bean a’ tíghe.
a’ cainnt go dtastóch cailín aimsire
bhuaithi agus na feadair sí aon t-saoghal cá
bhfaigheadh sí í. "By gor amhuise agus Mac Uí
m’ruchú, adeir sé, "is eólach dómh-sa cailín
annso," adeir sé, "m’fhéidir go dtagfadh sí
chúghat ach n’fhiadfaidh mé a rádh leat", adeir sé
"a ndianfaidh sí do ghnó, ach ndóighthin" adeir sé
"is féidir leat í ’thriaill." Do fuaidh Mac
Uí Mh'ruchú a’ triall ar a’ gcailín agus d’fhiaf-
thaigh sé dhi a raghadh sí a n-aimsir sa tig
go raibh sé féin, agus dubhairt sí go raghadh - go b’shiné
bhí bhuaithi. Do thóg bean a’ tíghe isteach a’
cailín agus ní misde dhuit reádh go raibh a’
cailín ábaltha ar a gnó do dhianamh agus do bhí
sí a’ cur di sa tig a’ gnó ’gus ag obair
agus a’ dianamh na h-aon ghnó do chuirtí mar
chúram erchthi. Do bhí bean a’ tíghe lán de
ciona agus de cheanúlacht ar a’ gcailín agus d’fhan
’ scial mar sin go ceann trí nó ceathair de
bliadhnaibh agus do chualaidh sí ar siúbhal age Mac "
í Mh'rucha agus age ’n-a mháighistir go gcaithfeadh
é dul ’n-a leithéid sin de shráid ad iarraidh
stuir - go raibh sé a’ rith gearrid bhí sí ag
éisteach leó agus i gceann cupla lá sar ar
imthigh sé d’fhiafruigh sí dhe a’ raibh sé a’ dul
’n-a leithéid sin de bhaile mhuar, agus dubhairt sé léi go
laibh. "Seadh ’nois" adeir sí "an lá beidh tú ag
imtheacht chuin i bhfis orm é, d’oilfeadh duit
bheagainnín teachtaireacht do thabhairt chúgham."
do ’nis sé dhi an lá sar ar imíodar agus do
tharraing sí chúichi ruaine beag iadaig.
"Téidhir isteach," adeir sí, "n-a leithéid seo de opa
muar agus tabhair chúgham adhbhar bheiste dhe sin
mar iadach, agus pé aingead a raghaidh sé air sí.
"ná coimeádadh a’ t-aingead bhuait é." "Alright.
adeir sé, "tabharfaidh mé liom é má fháighim é"
Do chuir sé chuige an ruain’ iadaig go ceanúil
agus bhailbh sé féin agus a márnalaig leis
níor stadadar riamh is choidhche gur bhuinn.
eadar amach an baile muar so. Nuair a
chuireadar an árthach a n-anncaire do ghlaodhaig
sé ar a’ ciú agus ar a chaptaén go n-ólfaidra
deoch thréis na fairrge. Chuadar lé ’n-a na
cois agus d’óladar deoch nó dó a n-aénacht 'n
"Seadh ’nois" adeir sé leis a’ gcaptaén, "téidhre-san
go dtí an t-arthach agus caithfead-sa trí lá do
tabhairt annso chun mo chuid earradh d’fhághir
áilt. Do chasadh isteach ’n-a leithéid seo de
síopa muar é agus do bhí muarán Éireann
seirbhísig annsan istig agus na h-aonne ’ca
’n-a bheant féinig. Ba gheárr gur tarraingig
sé amach é seo agus d’fhiafraigh sé de dhuine na
'osna cléinig a raibh a leithéid sin d’iadach
’n-a shíopa. Dúirt sé leis go raibh agus gur suarach
de bhí aige mar gur iadach ana-dhaor go
bráth a b’eadh é. An muar de ’tá bhuait, i
dúirt a’ cléireach. "Tá," adeir sé, "tosach bheiste."
as suarach," adeir sé "a dhianfaidh an méid sin
dhuit" "As suarach" adeir sé, "cad a chosnuígo
gheann sé an t-slat?" "Giní," a deir sé. Do gheárr
sé chuige anuas é agus do dhíol Mac Uí
"Mhruchú as an iadach agus maidean an cearthmhada
laé do ghluaisíodar. Thángadar go Corcaig, ní
i d’fhiafraig a’ cailín de ar thug sé leis adhbhar
a bheiste. Drsé gur thug agus thug sé dhi é. "Seadh
nois", adeir sí, "ná dineadh sé a theille trioblóide agus
bhuit, agus pé uair go deó", adeir sí, "má théideann
i annsan arís, ná h-imthig ann a gan
fhios dom," a gceann dá bhliadhan adeara máighistir
leis arís go gcaithfeadh sé dul san áit chiadna
í an lá sar ar imthigh sé do chuir sé in tómhail
ao’n chailín é. "Seadh ’nois" adúirt sí, "caith dhíot
a bhest atá ort agus tá best annso dianta a
agam duit agus cuir ort í agus ná leog smúit
ná slachar errthi" adúirt sí.
fitheáin
agus ná leog aon t-slachar," adeir sí, "ná fliuchán
trrthi sin mar bhest agus nuair a ragair isteach
adeir sí, "sa t-síopa chiadna" adeir sí 'oscail do chusóg
agus bíodh an bheith lé fiscint, agus má’s rud é" adeir sí,
"go dtógfar aon notice do bheist dianfainn
ar sí, "go mbeadh seans leat." Do chuir sé air
bhest agus do thug sé aire mhaith dho’n bheist agus
nado bhailíodar leo agus do shnoiseadar an baile
muar so. "Seadh ’nois" adeir sé leis a’ gcriú agus
leis an gcaptaén tianaidh libh go mbeidh deoch
againn. Do bhailíodar leó agus fuadar go tigóil
agus d’bladar deoch. "Seadh ’nois" adeir sé leis a’
gcaptaén, "téidhre-se go dtí an t-árthach agus
caithfead-sa an faid ciadna do chaitheamh
annso do chaitheas cheana chun mo chuid
earradh d’fhághailt agus do cheannach: do bhí sé a
a’ cuir de ar fuaid na sráide agus ba gheárr n
gur casadh annso isteach mar síosa muar so
é. Bhí sé a’ fiachaint thall is abhus agus a
fiachaint ar mhuarán agus a’ ceannach ádhbhair
agus ba gheárr do bhfeaca sé bean ’n-a seasamo
a ndorus an agus bhí sí ’á thabhaint fé ndearal
Nuair a bhí deire ceannuighthe aige agus díotan
aige as an stuit, "dá m’áil leat", adubhairt a’ bhean
'teacht annso isteach neómat, tá beagainnína
gnótha age fear an tíghe dhíot." Chuaidh sé
isteach go seómra breágh agus samhal a bhí
fear críona annsan istig ’n-a suídhe ar
chathaoir. D’eirigh sé ’n-a ouidhe agus d’oscail m
sé pres agus do thóg sé amach as a’ bpres
buidéal fuisgí agus do leog sé braon de chun
Mac Uí Mh’rucú agus braon eile dhe chuige
féinig. Nuair a bhí sé ólta aca, "buinn díot,
i sé, "do chusóg lé Mac Uí Mh'ruchú, agus do bhuinn
buinn díot do bhest anois" adeir sé, "oileann dom
í fhiscint." Do bhuinn sé dhe a bhest agus do thóg
an duin’ uasal leis a’ bhant agus chuaidh sé isteach
go seómra eile. Tháinig sé chuige amach agus dá bheist
aige - ceann ins na n-aon lámh leis. "Seadh
nois," a dúirt sé le Mac Uí Mh'ruchú, "ciaca a san
do bhest?" "By gor amhuise", adubhairt Mac Uí Mhruchú,
do chuinnis ceist chúgham, n’fheadar ciaca ’ca mé
best. "N’fheadar-sa leis" adeir sé, "ach do chimeádas
o bhest-sa im’ láimh chlé agus tá mo bhest féin im’
láimh dheis. Sisí do bhest anois" adeir sé, "agus cheapas
ná raibh aon táiliúir ar fuaid a’ domhain", ar seisean.
ean, "do dhianfadh bhest mar í sin. "By gor
amhuise" adubhairt Mac Uí Mh’rucha, "ós ceist a chuiris
chúgham í, ní h-aon táiliúir a dhin í sin ach
cailín." "Dheireann tú liom é!" adeir sé "deirim
go macánta mhuise," a deir sé cár sheól sí sin
mar chailín ont?", adeir sé lé Mac Uí Mh'ruchú
"nó cá bhfuairis í." Do ’nis sé dho focal ar
focal, "agus táim-sa a’ nisint na fíorainne
dhuit," adúirt Mac Uí Mh'ruchú. Ca bhfuil sí sin mar
iom bhíomair ag iasgach amach lé h-uaisle agus do bhí
úighear fear againn agus triúr ban sa bhád agus d’imí
mair agus chuadhmhair siar go dtí oileáin go dtugaidh
siad Scairbh agus duíbhnis orrtha agus do bhuail scol
é phiastaí linn annsan muar agus beag thre ’n-a
céile agus bhí hapoon sa bhád againn agus dubhairt leis a’ mac
go h-áirithe, adúirt leis harpoon a chuir sa cheann beag
a bhí ann go mbeadh spórt againn errthi ag "Cad
a dhin sé ach a’ hapaon a chuir sa ceann mhuar
do bhí sí sin chúig diag nó sé diag ar fhicid do
roighthibh agus má chuir ní dhin sí ach í féin a ropadh
síos ar tóin poíll agus bhí ministir againn ar meas
a n-uaisle - ministir bacac- mhuire, chuaidh a
bos i's a’ téidh agus tógadh amach é agus má chuaidh ní
aibh a’ ministir ag eiríghe, agus dubhairt na mná uaisle
á beadh aonne ’ca dhianfadh seanamháin - thabharfadh
eanamhóin - amáireach dóibh - satharan a b’eadh é
níon bhfada gur eirigh sé agus bhí an bádh sa t-siúbhal
go h-áirithe is Mhuire bheireas ar chois air is
r’fheadar ciachu an chos bhacach nó an chos sán
gur bheireas errthi, ach thugas isteach é, ach bhí
sé ana-bhuidheach (díom) mar bhí sé caillte mar
bheadh me. Seadh! Bhí fear ó labhainn againn
bhfiadtainn teacht lé ’n-a chois, mar n’fheadar, adeir sé
sa dtoileóch mo mháighistir leis, agus tá saoghal maith
agam-sa, adeir sé, "uaidh siúd mar mháighistir, agus ba
maith liom" adeir sé, "nno bheart a chimeád faid
fiadfainn é." "Coingíollacha maithe dhaingean
uit," adeir sé, "ainní iarrfair go mbead-sa thoill.
neannach sásta go maith", ar seisean sé, "ar í chuir chúghat
"Sé thar n-ais mara b’í, agus b’fheárr liom," adeir sé
go muar fada" adeir sé, "dá dtagfá féin lé ’n-a
cais." Do dhin sé suas árthach agus criú agus maidean
a’ cearthmhadh laé do thóg Mac Uí Mh’ruchi agus a chap
én a sheólta. "Seadh ’nois" adeir sé leis a’ gcaptaén
á árthach eile" adeir sé "a’ fágaint a’ chuain a’
dul go Coraaig agus beidh sí ’ár dtreó," a deir sé. Do
cuireadar díobh, an dá árthach, agus do bhíodar a
cimeádh a dtreó a chéile gur shroiseadar Corcar
i nuair a thángadar go corcaig chuir a’ captaén
árthach chun chuain agus do ghluais Mac Uí Mhruchú
ré dháin a thíghe féinig. "Seadh," adubhairt a’ cailín, "ar
foiadh aon notice do bheis." Do thóiadh go
maith", adeir sé, "agus tá árthach," adúirt sé, "tagaidhthe sa
cuan" a dúirt sé, "chun tusa bhreith chun siúbhail amé-
ireach, agus tá coingíollacha mhaithe dhaingean curtha
agam-sa ar siúd", adeir sé
[deine fitheáin sib]
"Tá coingíollacha maithe daingean curtha air thu
cur tar n-ais annso arís mar an tu ’ingean a
agus do bhí sé a’ tathant orm-sa ar feadh a bhfad
dul léd’ chois, agus má thoilígheann" adeir sé, "mo
mháighistir ar mé scilleadh léd’ chois ní eiteóidh
mé é, ach ní móide go ndianfadh." "Chuir-se
anois" adubhairt sí lé Mac Uí Mh'ruchú, ’aigne chun
suainis agus ná bíodh aon eagla ort ná aon
bheann agat ar do mháighistir, mar dá’n mhiad
é a shaidhbhreas agus dá'r mhiad é a chuid oibre,
as mó obair m'athar, agus siné m’athair-se", a deirt
sí, "go macánta, agus tógfaimíd ár ndóithin aim-
sire agus ní gádh dhúinn imtheacht amáireach ná
umanothar, agus ní ghádh dhuit-se" adeir sí "aon chead
’iarraidh air má's maith leat é, ní baoghal
go deó," adubhairt sí, "go gcóiseódh tú é ar aon t-slíghe
Dúirt sí, "go mbeidh aon bhoicht ort," "A gceann
cúla laé do chuir sé i n-úmhail do ’n-a
mhaighistir gur mhaith leis cúrsa do thabhairt
lé cois an chailín cimsire, agus a ndómhnach
féinig ní raibh sé sásta Mac Uí Mhruchú do
leogaint uaidh, agus dhin sé an scial a b’fheárr de,
dúirt sé leis ná raibh bac air imtheacht, "ach tá
súil agam", adeir sé, "go gcasfair orm arís," do
an gadar a sheólta agus bhailíodar leó agus do bhíodar
fad a’ cur díobh go mall - do bhí an aimsir ana-bhreá
agus ní raibh aon chóir gaoithe ’ca. Do dhin a’ captaén
uas leis na márnéalaig Mac Uí Mhruchú chuir
on pholl mar dá raghadh sé sa tín bhreágh shaidhbhin
eo go mbeadh ’sé ’n-a mháighistir agus ná raibh aon
baoghal ná go mbeadh scial cruaidh aca féin
bhuaidh. Ní rabhdar a’ toiliú’ leis agus bhíodar a
dul i gcoinnibh a chéile ar feadh a bhfad. Do
reab a’ captaén iad agus an diabhal gur thoill.
ghodar leis agus do chaitheadar amach sa pholl Mac
lí Mh’ruchú. Do bhí sé amuich sa pholl, agus a’ fear
bocht, a’ dianamh a’ méid snáimh a bhí aige, agus ba
fuarach é a snámh a lár na fairrge muaire
ba gheárr do gur chuaidh sé isteach go taoidhe
cad a bheadh roimis istig sa taoidhe ná smut
a sheana-chléiteach báid agus an riabhach go raibh sé
a’ cur de gur chuaidh sé in-áirde ar a’ gcléitig
bhí an chléitheach a’ cur di sa taoidhe agus ba
gheárr do go bhfeaca sé chuige an báidín beag d'
bial-oscaillte agus aon fhear amháin a’ tarrac na
uirrthi lé ’n-a dhá maide rámha do chleósáil sé an
ar
leis suas. "Thóg mé" adeir Mac Uí Mhruchú. "Ní
togfaidh mé choidhche thu" adeir sé, "go dtabharfadh an
tu mo phágh dhom." "Níl aon phágh agam."
dúirt Mac Uí Mh’ruchú, "ná aon t-sórt nídh
agam" adeir sé, "ach a’ méid iadaig atá orm
agus im’ briathar féin" adubhairt Mac Uí Mh'ruchú, "dá
mbeadh, go ndíolfainn-se id’ phágh thu." Bhailbh bhé
sé bhuaidh agus ba gheárr gur chas sé air arís
"Seadh ’nois," adeir sé, "sé an págh iarrfaidh méle
a
ort" adeir sé, "má gheallan tú dhom é", adeir sé
'tógfaidh mé thu - do mhac críona." "Sin rud
ná fuil agam amhuise, adubhairt Mac Uí Mh'ruchú, agus
"níl sé óg ná críona agam." "Nuair a bheidh an
sé agat," adeir sé "a gheallfair dómh-sa go bhfaighe
ead é?" "Má’s rud é go mbeidh sé agam choidhche, ge
thr
Dúirt sé, "gheóbhair ach mé ’thógaint." Thóg sé
isteach sa bhád é agus chuir sé ’n-a suidhe istig
ar a dtucht é agus do thosnuig sí sin ar ghearra
thríd a’ bhfairrge agus do bhí sí a’ cur di agus lé ca
bha
breacadh an laé ar maidin do thug sé fé
deara go raibh muarán Éireann cranna a’
noctadh ain agus duilleabhar na gcrann ag imtheacht
gur bhárr na tuinne agus ba gheárr gur thángadar
ar thalamh. "Seadh ’nois" adubhairt fear a’ bháidh, "téidhir
annsan isteach," adeir sé, "agus ghoibh suas," a dúirt sé
tríthe sin mar choíll agus nuair a thagfaidh
tú amach," adeir sé, "thuas" adeir sé "ag an ngeata
siné tig do mhná agus téidhir isteach annsan",
adeir sé, "agus tá an captaén tagaidhthe" adeir sé, "agus an
bhean óg aige agus níl aon tuairisg ort-sa.
d’fhág sé slan agus b’neacht aige agus bhailbh sé
leis thríd a’ gcoill, agus mo ghroidin a’ fear
bocht, ní raibh sé ró-socair ná ró-stuidéartha
mar do fuair sé an scannra sa bhfairrge agus
d’fhan sé sa choill an oidhche sin, agus ar maidin
amáireach, do bhí an t-ocras air agus do bhailbh
é leis agus tháinigh sé amach sa t-sráid ba
gheárr go bhfeaca sé buachaill óg a’ teacht air
fríd a’ sáid agus culaith bhán air. "By gor,"
deir sé in’ aigne féin, "is greanúr a’ buachaill
seo agus is cóir dom a chainntiúghadh." Do
cainntigh sé an buachaill agus d’fhiafraigh sé do'n
bhuachaill cadé mar sórt é. "bácaéraí iseadh
mé," a deir sé, "tá ’bácáil ’ráin bháin." "Ba mhaithn
an duine sin" adeir sé "a mbuinnfá ocras dolas
chriatúin bhocht!" "As mé bhuinnfidh go maithta
mhuise" adeir sé, "thar liom." Bhailbh sé leis le ba
’n-a chois agus d’oscail sé tig an bhácúis agus do
bheir sé an bhun ráin. "Seo," adeir sé, "ith é sin."
d’ith sé an bhun agus bhailbh sé leis - a’ buachaill-
agus thug sé chuige sancepan leamhnachte, agus nuair e
a bhí an bhun ithte aige agus a’ sancepan leamhn-r
ár
achte ólta aige do bhí comaoine mhua
air agus bhuail sé amach fé’n sráid agus
cur de tríd a’ sráid agus bhí sé a’ fa
thall ’s abhus agus an riabhach gur bhuail sé thar
dorus tíghe.
agus pé áit a raibh sí sa tig do thug sí fé ndeara
Dómhnall. "Is tu atá ann," adúirt sí, "agus n’fheadar.
'an t-saoghal bhraonach cad a shaor thu." D’imthigh sí
sí amach agus chuaidh sí a’ cainnt leis. "A n-aith-
nígheann tú me?" adubhairt sí lé Dómhnall. "By gor cion
amhuise," a dúirt Dómhnall, "is dóigh liom go n-aithn-
íghim. An tu an cailín do ghluais ó Choreaig sé
ithim’ chois." "As mé go maith amhuise" adeir sí, "agus chéar
s siúrálta deimhinidhtheach go rabhais báidhte
tar liom i leith anois" adeir sí. Do thóg sí léi
ómhnall agus do bhuail sí isteach go tig breá
é. "Buinn díot anuas anois a dómhnaill",
adeir sí, "do chuid iadaig, agus is dócha ’fhir bhoicht
go bhfuileann tú fliuch fuar" bhuinn Dómhnall
e a chuid iadaig agus do thug sí cuige iadach bre,
trim agus chuir sé air é. "Fan annsan anois",
eir sí, "agus ní bheidh tart na ocras ort agus ní bheidh
aon easnamh ort agus ní fágfad-sa aon easba
airgid ort." Do bhí sí chuige is bhuaidh agus
aoghal maith age Dómhnall, agus i ndómhnach,
a gceann beagan aimsire do thoilig a h-athair
go bpósfadh sí an captaén. "Seadh ’nois" adeir sí
ní phósfad-sa choidhche an captaén "isí, "go
eann laé agus bliadna, agus an fear do saor mise
sí "ó’n mbás, mara beidh sé sin tagaidhthe,
sí, "nó aon tuairisg air a gceann laé agus blia
ná, táim toileannach ar é phósadh." D’fhan a
cial mar sin go raibh a’ lá ’gus bliadhain caithte
agus do bhuail sí amach agus thug sí léi Dómhnall.
seadh ’nois" adúirt sí lé ’n-a h-athair, "sidé an fear
a’ dul thuige agus a teacht thar n-ais uaidh arís diarfí
mbiarla-sle mac comm aná gom.
.
do shaor mise agus do thug annso me, agus tá sé
ceart agat-sa" adeir sí, "a sin mar fhean do thabh-
aint suas agus é ’thabhaint chun cúnntais, dur ca
mí
thug sé fé é seo do bháth." Do chuir a’ rí
do chuir sé chúint ar a’ gcaptaén agus ar a’ an
gciú agus do dhaor sé iad chun iad a chrochta an
le báth Dómhnaill. "Seadh ’nois" adeir Dómhnall, ach
dhá
"iarrfaidh mé aon athcuingí amháin ort"
a
leis a’ rí, "agus is muar a’ truagh" adeir sé, 'lán
loinnge" adeir sé, "do bháth’ mar gheall ar aonne an
amháin, agus mar a mbeadh a’ captaén", adeir sé, "nít
chuirfidís seo mise ’on pholl go deó, agus do bhreall
sé iad," adeir sé "le ór agus lé h-aingead, agus do thoil - an
íodar leis, do chaitheadar amach ’on pholl mise bhf
duit
Do dhaon an rí do dhaor sé an captaén agus
do chrochadh é agus do phós dómhnall agus a’ bhean óg dhin
agus ní mhisde dhuit reádh go raibh saoghal maith
age dómhnall, d’fhan a’ scial mar sin go ceanbh
bliadna nó m’fhéidir bliadhain go-leith agus do
bhí mac óg age bean Dhómhnaill, do bhí aire i
mhaith ag an leanbh agus ní raibh tart oighir náda
ocras air agus do bhí sé seacht mbliadna d’aon
agus ní raibh aonne eile aca ach é, agus tá sé fé
ráidhte riamh agus is deocair a sean fhocal a
bhárúghadh, "gur geall leis a’ bhfiach dubh a geárrc
cac féin." Lá mar seo do bhuaileadar a’
máirseáil chun na trágha agus do shuíodar
ar barra- taoidhe ar bháinseóig glas a bhí
ann, agus cé chífidís a’ teacht orrtha ó’n bhfairrge
ach baidín bial-oscaillte agus aon fhear amháin agus
dhá mhaide aige ’á tarrac. Do bhí an leanbh
a n-aice 'athar ’n-a suidhe agus do dhin sé air
aníos corp ar chorp. "Seadh ’nois" adeir sé," "do
tanga a’ lorg mo dhualgais ort, agus imbás
deir sé, "tá sé 'am agam - tá sé seacht mbliana
amuich." "Á mhuise is fior dhuit-se sin go
bhfuil." ir Dómhnall, "agus tá sé annso ’gam anois
uit," adeir sé, "agus is cóin duit é ’fhághailt" Níor
in sé aon t-saghas nidhthe ach breith ar a’ leanbh
thóg sé leis é agus bhuail sé isteach sa bhád é,
bhailbh sé leis chun na fairrge. Seadh ’nois"
deir sé le ’n-a bhean, "taimíd chómh bacach lé
iamh, agus ’bhficeann tú," adeir sé, "siné an fear
do shaor mise nár báthadh mé, agus siné an págh
o gheallas do agus fiach," adúirt sé, "gur mithid do
feacht fém’ dháin. "Ná bíodh aon cheist ort
go h-áirithe agus níl aon lá is breághtha le fághail
bheireadh sé sin amach muarán iadaíghe leis lé a
h-eagla é 'dhul sa bhfairrge chun iad a chuir air is
chuir sé air culaith thrim annsan is ’sé an áit gubhá
úmpuig sí a h-aghaidh amach ar a’ dtír lannsan a’
agus nuair a chángamair i ngiorracht de’n tín gur fáin
leis a’ mac go mbeadh freic againn errthi nuairiar
a thríomóch sí í féin ar a’ dtráig i gcuas a’ gabha
Nuair a bhraith sí an talamh tauaidhe a dhianamh bhe
errthi ní dhin sí ach casadh chun a’ talamh dhoimhin
.
arís agus do chonnacamhair smut de bharaille uainach
agus mar a bheadh ainmídhe istig un agus isé an t-air
-
mhídhe a shamhluig dúinn bheith ann, gadhar. Dúramna
féin le ’n-a chéile gur ghadhar-seana ghadhar éigisig
teach a b’eadh é bhí ag duin’ éiginteach nár mhar
leis féin é bháth is go b’amhal a chuir sé isto
go bairille é chun go mbáithfí é. Seadh! Chomáint
o
sí chun na fairrge arís agus siar léi áit go d.
aidh siad a’ rínn iartach air- lá Crócháin a b’
é agus bhí bádh saighne bhí sí thiar a’ cuir ar ias
i n-aice na Ranna iarrthaíghe agus do - d’imthig a Ris
t-iasg uatha agus má imthig ghoibh sí seo lasm
siar díobh agus an diabhal di seo nár mhúscail an
1) chuas fairrge atá ’dir an Rínn Iarthach agus cuan dair fináin.
Nle Pátiúin a bhíonn i bPr chathair Dómhnall ar di gobh do mhí faill.
ball sa sin an cha na sé abhag
bheith marbh. Do chuir a’ bithúna
sé do
crochadh, do chuir sé suas
fiteáin sis.]
deire ag
"do chuir a’ bithúnach úd suas" adeir sé, "na márnéal
aig tusa do mharbhú shar a gcuirfidís sa poll tu
ach do bhí Di", adeir sé, "id’ fhabhar-sa agus do shaor sé
thu agus chuir sé ’n-a gcroidhe tu chuir amach sa poll
'
an tu 'marbhú "anois" adeir sé dianfad-sa mar
athchuingí air teacht chun tusa do shaoradh agus do
fuaireas í, agus anois" adeir sé, "do dhíolas-sa do phág
leat-sa as do chúig phúinnt do dhíolais asam. Mo
slán anois" adeir sé, "agus mo bh’neacht agat agus pé fada
geór," adeir sé, "do mhairfir ar a’ saoghal so beidh na
seacht rath ort agus beidh saoghal maith agat ar a’
saoghal eile." Do chuaidh Dómhnall agus a bhean abhaile
lass
eadar go lán láidir,
ain, ná dómhnaicinn ó sí
siné
-sa agus má tá briag un
deire fithe
."
".
Do bhí tighearna t
annso fadó a n-ileán na