An Rí do Bhí chun an Ceann a Bhaint d'Aoinne a Fhógródh Bás a Mháthar

shaoghal do thuit sé sin amach. Bhí an cladhaire
feirmeóra so luighthe amach agus muarán Éireann
iagcóna dianta aige ar bhuachaillí bochta le
deich mbliadna ficheadh roime sin agus muarán d'á
gnó dianta i n-aisgid agus na buachaillí bochta
leath- mharbh, droch- úsáidhte gan bhiad, gan deoch
gan phágh agus fé tharcuisne, ach do mhínig Mac
na bainntríghe é ní misde dhuit a rádh, gur
fada dho ráidhte, "dhá faid a bhíonn a’ poithínn a’
dul go dtí an tobar go dtuiteann
a’ tón as."
adubhairt an scéalaídhe liom go gcloise
so ar siúbhal go minic fudó
ach ná féadfadh sé ainm a chú
d’innis do féin é. T.Ó. M.)
deire fitheáin
a
tosach
An Rí do bhí chun An Ceann a bhuinnt d’aonne
"Cóseóch bás a mat
Seán Mhártan Ó Súillobháin (tímpal go bliadna
Imleach Món i bParóiste na Priaireachta do
chuir an scéal so agus na scéalta eile a leanann
é san difón i dtigh lúlú Ní Conbhuidhe. Imleach
"Mór, ar
Do chómhnuig tíoránach muar annso fudó i
n-oileán na h-Éireann agus ní raibh aon chreidin
eamh aige agus árd-rógaire a b’eadh é. Do bhí
tig breágh aige agus muarán Éireann seirbhís-
each aige agus airgead flúirseach agus nuair a
bhí a mháthair a’ dul chun aois do dhin sé
tig di tamall ó ’n-a thig féinig agus do bhí sé
de smacht aige ar na tineótaidhte ar fad go
gcaithfidís aire thabhairt di 'ló agus d’oidhche agus
na h-aon t-sórt nídh do thabhairt chúichi
d’oilfeadh di nó aonne ’ca seitheóch do chaithfe-
ad sé amach ar a’ gcnoc iad. Do bhíodar a’
tindeáil errthi agus a’ tabhaint aire mhaith dhi
agus do bhí sí go deas agus go maith dosna tin-
eóthaidhthe agus níorbh é sin ag an mac é - níor
mhuar do ’fheabhas. Do chur sé ainm - scoile
amach annsan ná raibh aonne, nuair a
caillfí a mháthair, agus pé duine a ’neósfadh do
go raibh a mháthair marbh go mbuinnfeadh sé a
an ceann de. Seadh, do bhíodar a’ tabhairt
aire g a ló ’gus d’oidhche dhi agus do bhíodar
’á ghuidheachtaint go mairfeadh sí go deó 'ca
An riabhach gur bhuail sí breóidhte agus 'dóigh
leat ná gur cailleadh í, do bhí sí marbh ar feadh
trí lá agus trí oidhche agus ní raibh aonne a’ dul leis
an sciala go dtí an rí. Do bhí leisge ar na
h-aonne is dócha agus na h-aonne a’ cimeád
a chínn. Do chómhnuig feirmeóir muar láidir
san áit agus do bhí muarán Éireann talún aige
An diabhal gur ghlaodhadar suas an cearthmhadh
lá agus go ndubhradar go gcuirfidís ar chranna
é fiachaint cé imeóch. Do bhailíodar agus do thúg-
adar a’ lá ag áiteamh ar a chéile.
me fitheáin sí (?]
agus nuair a bhí deire áitighthe aca ar a chéile do
bhí an lá ’á chaitheamh. "Seo geall libh," adeir duine
'ca go mbeidh sí marbh arís anocht agus má leog
ann sibh di gan sciala chuir chuige, siúrálta
deiminidhteach dianfaidh sé aon ghnó amháin dínn."
Do bhuail chúcha isteach amadán bocht do bhí ar
a’ mbaile agus é cos-nochtúidhthe agus do bhí sé ag
eisteach leó. "Cadé seo", adubhairt a’ t-amadán, atá ar
siúbhal agaibh-se?" "Tá", adubhairt a’ feirmeóir, "rud ná
fiadfair-se réidhteacht ná daoine is cleor-
alta ná thu níl siad a’ réidhteach an scéil
seo." "Ma’ fhios agat," adúirt a’ t-amadán, "ba
chóir go mbeadh sé gann go leór agaibh an
scial a ’nisint dom." Do thosnuig duine
'osna feirmeóinidhthe ar a’ scial a 'nisint
do’n amadán agus bhí sé ag éisteach leis.
"Mo mháchaill" adúirt a’ t-amadán, "dá m'ail
libh é sin a chuir i n-úmhail dómh-sa an
oidhche do cuireadh (cailleadh í, is mise raghadh
a’ triall ar sin go h-úmhall." "Im’ briathar-
sa mhuise", adubhairt an feirmeóir, "má théidheann
tú, go bhfanfaidh do cheann age siúd." "Is
ma’ fhios agat-sa" adubhairt a’ t-amadán, "agus má
fanann féinig ná suarach is fiú mo cheann-
sa siachus aonne agaibh-se a raghadh chuige."
Do thoilig a’ t-amadán leis agus do bhíodar
a chómhairleachtaint an amadáin agus a ’nisint
do agus máiseadh ní raibh a’ t-amadán a’
thógaint aon notice díobh. "Seadh, tá sé
chómh maith agat" adubhairt a’ feirmeóir, "bheith a’
cur díot shar a dtagfaidh an oidhche."
"Mo thruagh mhuar tu" adúirt a’ t-amadán, "ní
h-imeód-sa i n-ao’ chor," adeir sé, "go dtí go
braithfidh mé teacht a’ laé" Cadé sin a
deireann tú," adeir a’ feirmeóir. "Dheirim é siúd",
air sé, "ná fuil aon t-seans agam dul fé ’n-a
dáin astoidhche, ach dá m’áil libh é sin a chuir
i n-úmhail dómh-sa aréir do bheinn aige leis
a’ lá indiu." Do bhí an bhean casal marbh agus do
bhíodar a’ tabhairt aire dhi agus mo ghroidhin iad.
ní rabhdar sásta mar do bhí an scannra orr
ta. Nuair a bhraith an t-amadán go raibh
a’ lá a’ teacht: "as dóigh liom, a dhaoine" ar seisean
sé, "nách fada bhuainn a’ lá." "As fior san
amhuise", adubhairt an feirmeóir ’á fhreagairt, "go dóig
liom go bhfuil sé buailte leat." Do bhailbh a’
t-amadán leis agus do bhí sé a’ cur de agus do bhí
sé a’ dianamh ar a’ dtigh mhuar agus do bhí sé
a’ faoileáil tímpall a’ tíghe mhuair agus ba gheárr
gun éinig duine dhosna seirbhísig an duin’
uasail. "Cadé do thrioblóid-se", adubhairt sé leis an
amadán. "D’oilfeadh dom," adeir sé, "an duin’ uasal
do chainntiúghadh." "Cad a bhiarfad," adeir sé, "go bhfi-
adfadh do leithéid-se d’amadán lormochta (lom-
nochta) é sin a chainntiúghadh." "ca’ ’n-a chaobh,
dubhairt a’ t-amadán ná fiadfainn é chainntiúghadh."
amás" adeir sé, "críostaídhe iseadh é chómh maith
is thar do ghualainn siar ar duin’ éinginteach
bhí ann.
ó eile", ar seisean, "agus d’fhágais ceann ’osna paidreacha
go dhiaidh", ar seisean, agus - "cheapas go ndeir iad", arsa an bhean
eile. Cuirfead-sa i n-úmhail duit", arsa Máir Ní
Seáin, ar seisean, "ná dubhraís", ar seisean. Well, bhí mac
críona ’ca agus b’é an t-é ba shine dhosna - dho’n
chlaínn é -siné bhíodh a’ dianamh aon oibre dhi.
Seadh! "Cuirfead-sa i n-úmhail duit", arsa máirt
ní t-Seáin, ar seisean, "ná fuilim ag ínnsint éithig
duit", ar seisean, "má’s maith leat é tusáinfaidh mé
dhuit an t-é ’imthig uaibh", ar seisean. "As ucht Dé," ar seisean
ean a’ tíghe, ar seisean, "ná tusáin", ar seisean, "mar chaillfeadh
a pháistí a meabhair", ar seisean, "dá bhficfidís é, ach
Raghaidh mé Dé Domhnaig seo chúghainn", ar seisean, "raghaidh
é go dtí - arís leó", ar seisean. "Téidhir is abair i
ceart iad," arsa Máir Ní t-Seáin, ar seisean. Chuaidh agus
sí a pháidreacha annsan Dé Domhnaig a bhí
thúghainn agus t’réis a’ Domhnaig a bheith amuich
lann sí léi agus chuaidh sí lar na mháireach- Dé
uain- fé dhéin Mháir Ní t-eáin arís fiach a
aibh na páidreacha ráidhte go maith aici - i
ceart aici. Dúirt sí léi go raibh-nár gádh dhi aon
agla ’bheith ’n-a dtaobh anois errthi. lá roimhair
bháin." "Siné an chómhartha", adeir sé, "go bhfuil an
t-seiseach a’ treabha." "Tá an chiad leabaidh,
air sé, "gur chómhnuíghis riamh ar lár" "Na ha!
deir sé "an ceann díot siné an cómhartha go
bhfuil mo mháthair marbh." "Tá an ceann díot
féin", adubhairt a’ t-amadán, "ós dlíghe a leogais
í, ní dir-sa go raibh do mathair marbh ach
tán tú féin ’á rádh, agus tá fíné mhaith a
annso ’gam ort anois" adeir sé, "do bhuachaill
aimsire má's maith leis tu dhaoradh. "As
fíor san amhuise," adúirt a’ duin’ uasal, "gur
dlíghe í sin a leogas síos agus anois" adeir sé
fan go n-eireódh. D’eirig a’ duin’ uasal
agus bheir sé isteach sa t-seomra an t-amadán
agus ní mhisde dhuit ’rádh nár fhág sé tart
ná ocras air agus chuir sé culaith bhreágh iadair
air. "Seadh ’nois dúirt sé leis an amadán, "imthig
ort agus téidhir a’ triall ar an áit go bhfuil
mo mháthair marbh agus is geárr go mbead-sa
it’ iaidh." Do ghluais a’ t-amadán bocht agus
an riabhach nuair a bhí sé a’ teacht nán
aithnig aonne ’ca é. Bhí cuid aca ’á rádh
gurb é Seán amadáin é agus bhí a theille ’ca
’á rádh nárbh é. Do bhuail sé chúcha isteach ag
"Á dhia láidin" adúir adar, "cadé do scial!"
"Tá scial maith agam", ar seir sé, "is geárr go
mbeidh sé siúd chúghainn." "Mhuise cadé an
fionna- chrotha atá ain" adubhairt na feirmeóir-
idhthe. "Tá sé go breágh deas, glánta", adeir sé
"agus dá chómhartha go bhfuil," adeir sé, "as breágh
an chulaith iadaig do chuin sé orm" ba
gheárr go bhfeacadar an cóiste dhá chapall
a’ teacht agus do tháinig an duin’ uasall. Do
bhí a mháthair leogaidhthe amach roimis go
glánta agus go breágh agesna feirmeóiridhthe
agus nuair a tháinig sé isteach do ghoibh sé a
bhuidheachas leó gur bhreágh an rud é sin
agus gur bhfuiriste aithint gur mhaith na tin-
eothaidhthe bhí aige. Do chuir sé tórramh ar
a mháthair an feadh sé lá na seachtmhaine
agus ní misde dhuit reádh go raibh ól agus ithe go
flúiseach errthi agus do chuiread í, agus ó’n lá
san go dtí an lá a chailleadh é do bhí sé
go breágh glánta, macánta lé ’n-a thineót-
aidhthe. Siné mo scial-sa agus má tá briag
ann bíodh. 'Sé an duine do ’nis dómh-sa
é seo, iarmuid Mortharty. ncail dom a b’eadh
é, agus tá sé curtha thiar sa Mhainistin, beannacht
dílis Dé lén’ anm agus le h-anman na marbh.
cáin
déin
32 Dómhnaill Uí Mh’ruchú ó Achad obrad.
Cona ana ana
Do chómhnuig fear de Mhuíntir Mh’ruchú fudó a
rachadh tobradh. Do bhí triús ná ceathrar mac aige
agus do bhí feirm mhuar thalún aige agus dár mhiad í a
fuirm ní raibh puínn spárrtha sa t-saoghal aige.
do bhí cíos muar air do dhíol leis a’ laullórd
agus nuair a bhíodh sé sin díollta aige dhá uair sa
mbliadhain as suarach ’fhiadfadh sé chur sa bhannc
"Is mó bhíodh sé an fear bocht, gearridh ná aonn
spúrtha aige. Do bhí aon mhac amháin aige - an mac
óg - gurbh ainm do Dómhnall agus do choimeadh sé ar
coill é go raibh sé in’ fhear agus do cheap sé go bhfiad
fadh sé beart éigin do chur roimis do thógfadh
as an ndígh é agus dár mhiad mar a dhin sé a díth
ceall ní raibh aonní aige do dhianfadh aon chabhair
do’n mhac chun é chuir chun cínn, agus leis sin gur
fan a’ mac mar a raibh sé. Do bhí sé ’n-a